Барадулін Рыгор
"ПАМЯЦІ АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА"
ЦІКАВЫЯ ФАКТЫ
Сярод літаратараў Магілёўскай вобласці ганаровае званне народнага паэта носіць толькі адзін – Аркадзь Аляксандравіч Куляшоў.
Усведамляючы сваю трывожную сітуацыю (рэпрэсіі), Аркадзь Куляшоў быў супраць афіцыйнай рэгістрацыі шлюбу
з Ксеніяй Вечар аж
да 1951 г., хоць пабраліся яны
ў 1935-м.
Пісаць пачаў
на рускай мове.
Тады іх мясцовасць яшчэ ўваходзіла
ў склад РСФСР
(да 1924 г.). Быў
час, калі ў яго назбіралася два сшыткі вершаў.
Ён аб’яднаўіх назвай «Собрание
сочинений
Кулешова Несчастного».
Куляшоў – паэт-вундэркінд.
Беларуская паэзія не ведае другога
такога ранняга і крутога творчага ўзыходу. Першыя спробы пяра –
у шэсць гадоў, першы надрукаваны
верш – у дванаццаць, першы ганарар –
у чатырнаццаць, першая кніга паэзіі –
у шаснаццаць, а ў васямнаццаць –
Куляшоў ужо аўтар трох
вершаваных зборнікаў.
Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, Куляшоў рваўся на фронт, але яго накіравалі на службу ў армейскую газету «Знамя Советов», дзе ён працаваў усю вайну ваенным карэспандэнтам. Па дарозе на фронт А. Куляшоў закапаў свой ненадрукаваны яшчэ пераклад паэмы «Яўгеній Анегін», які потым так і не знайшоўся. Адразу пасля вайны ён зрабіў
новы пераклад
паэмы А. Пушкіна.
1937–1938 гг. сталі чорнымі для беларускай літаратуры. Пісьменнікаў рэпрэсіравалі, іх творы аб’яўляліся шкоднымі і знішчаліся. Быў арыштаваны
і расстраляны беларускі пісьменнік П. Галавач, сваяк А. Куляшова. Пагроза арышту існавала і для самога Куляшова. Ужо пасля вайны Сакратар
ЦК Кампартыі Беларусі, Старшыня Савета Міністраў БССР П. Панамарэнка,
які добра ставіўся да А. Куляшова, расказаў яму, што ў 1938 г. з ведамства Яжова да яго на подпіс прынеслі паперу – ордэр на арышт. Спіс адкрываўся імёнамі Купалы і Коласа, а апошнім у ім, трынаццатым, быў А. Куляшоў. Панамарэнка адмовіўся падпісаць ордэр, паехаў з ім на ўласны страх у Маскву, папрасіўся
на прыём да Сталіна, быў прыняты і такім чынам выратаваў жыццё беларускім літаратарам, у тым ліку і А. Куляшову.
Паэт расцэньваў
як знак лёсу, што нарадзіўся
ў год пачатку Першай сусветнай вайны
і ўсё жыццё насіў з сабой
манетку 1914 года.
Аркадзь Куляшоў ведаў,
што з ворагам трэба змагацца ўсімі відамі зброі,
а адным з важнейшых яе відаў з’яўляецца гумар. Так
у газеце з’явілася каля 80 фельетонаў пад загалоўкам
«Рассказ о том, как бьет врагов на фронте Алексей Петров», большасць з паловы якіх належыць пяру Аркадзя Куляшова. Калі воін праслаўляўся ў баі, яму гаварылі: «Малайчына! Дзейнічаў, як Пятроў». Асаблівы поспех на старонках газеты «Знамя Советов» меў і створаны Куляшовым гумарыстычны куток «Вралишер Тарабахтер» – пародыя на загаловак фашысцкай газеты «Фелькишер Беобахтер», які
выкрываў фашысцкую хлусню
аб становішчы на фронце.
«Дзень
на перадавой, вечар
у дарозе, ноч у зямлянцы,
дзе пры цьмяным святле
газоўкі пісаліся вершы, нарысы, артыкулы, заметкі. А раніцою ўсё гэта ўжо чыталася ў палках
і на батарэях», – так пісаў
пра работу франтавога журналіста А. Куляшова
рускі паэт
А. Суркоў.
Мала хто не ведае сёння радкі з песні І. Лучанка «Алеся» («Пайшла, ніколі ўжо не вернешся, Алеся…»), якая ў выкананні ансамбля «Песняры» набыла шырокую свядомасць. У 1970-я гг. песня была шлягерам – кожны дзень яе можна было пачуць па радыё. Але мала хто ведае, што ў аснову песні пакладзены верш «Бывай», напісаны Куляшовым у чатырнаццацігадовым узросце. Прататыпам вобраза Алесі была школьная сяброўка А. Куляшова, шаснаццацігадовая дзяўчына, прыгожая і абаяльная – Карыткіна Аляксандра, якая абудзіла ў падлетка пачуццё першага кахання. Пачуццё было ўзаемным, але ў жыццёвым плане бесперспектыўным.
Пасля 50-гадовага перапынку, калі Аркадзю Куляшову
і Алесі Карыткінай ужо было
за шэсцьдзесят, яны дамовіліся сустрэцца. І калі паэт зазірнуў у акно пошты, дзе была прызначана сустрэча,
ён спалохаўся, бо ўбачыў
не юнацкае каханне,
а жанчыну свайго ўзросту. Сустрэчы не адбылося...
Летам 1958 г. А. Куляшоў атрымаў ліст з вайсковай часці 31575 г. Хабараўска, дзе ў свой час служыў Васіль Баранаў, пра якога
А. Куляшоў напісаў паэму. Васіль Баранаў быў захоплены ў палон
япона-манчжурамі ў баі 26 лістапада 1936 г. і загінуў, але не выдаў
ворагу ваеннай тайны. Камандзір часці палкоўнік Пятроў у сувязі
з узбуджэннем хадайніцтва перад Прэзідыумам Вярхоўнага
Савета СССР аб прысваенні Васілю Баранаву пасмяротна
звання Героя Савецкага Саюза і залічэнні яго навечна
ў спісках часці прасіў беларускага паэта паведаміць,
якімі матэрыяламі ён карыстаўся пры напісанні твора.
Куляшоў працаваў па 16 гадзін
у суткі і прывык да такога рытму жыцця. Таму, калі адпачываў ад напісання вершаў, рабіў пераклады. Аднойчы рускі паэт Міхаіл Дудзін
на поўным сур’ёзе сказаў Куляшову, што яго пераклад «Яўгенія
Анегіна» лепш за арыгінал.
А. Куляшоў
валодаў рускай,
беларускай, украінскай
Народны
паэт вёў актыўную
грамадскую дзейнасць. Працяглы перыяд з’яўляўся старшынёй Беларускага камітэта абароны міру, удзельнічаў у Сусветнай канферэнцыі моладзі
ў Лондане, у рабоце ХVI
сесіі Генеральнай
Асамблеі ААН
у Нью-Ёрку.
З 1947 па 1978 гг. быў
Дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР
2–9 скліканняў, добрасумленна выконваў свае абавязкі слугі народа да канца жыцця, клапаціўся аб людзях, дапамагаў. Шмат намаганняў паклаў, каб пабудаваць школу
ў Саматэвічах Касцюковіцкага раёна, памяшканне для бібліятэкі ў
в. Трасціно Хоцімскага раёна.
Аркадзь Куляшоў
быў вялікім
аматарам шахмат.
У 1946 г. ён увайшоў
у кіраўніцтва адноўленай пасля вайны шахматна-шашачнай секцыі
пры спорткамітэце БССР.
мовамі. Творы з іншых моў ён перакладаў з падрадковых
перакладаў. Адной з прычын, якая пабудзіла ўзяцца за пераклады, сам
А. Куляшоў называў забарону дактароў пісаць пасля перанесенага інфаркту. «Але гэта не значыць, што пераклады былі для мяне нейкім пабочным заняткам. Я рабіў іх усе з любоўю, – прызнаваўся паэт. – Адчуваў, што раблю патрэбную справу – і для сябе асабіста, і для літаратуры».
Куляшова вельмі любілі каты і сабакі, у маладосці ён браўся на спор падысці
і пагладзіць самага злога сабаку. Дачка паэта Валянціна Аркадзьеўна гаварыла, што ва ўсіх жывых стварэнняў, што жылі ў іхняй хаце і на дачнай сядзібе, бацька карыстаўся асаблівым даверам. У 1949 г. у іх доме з’явілася вавёрка, якая кусала ўсіх, хто спрабаваў дакрануцца да яе, і ўрэшце прызнала толькі Куляшова. Вавёрка жыла ў яго кабінеце ў вялікай клетцы, што стаяла на падлозе каля адной з кніжных шафаў. У клетцы яна толькі спала, увесь астатні час праводзіла на свабодзе ў абсягу кабінета. Гаспадар любіў назіраць за вавёркай, але ніколі не спрабаваў дакрануцца да яе. Можа, якраз таму
яна мела давер толькі да яго, ускокваючы са сваім арэхам на яго плячо, калі Куляшоў садзіўся за стол, каб пісаць, ці ўладкоўвалася ў яго на грудзях,
калі паэт працаваў лежачы. На Нарачы ў іх жыў певень, які вельмі
любіў сядзець на плячы паэта ці галаве – у такіх выпадках ён
пераставаў нават варушыцца, каб выпадкова не скінуць птушку.
4 лютага 1978 г.
у Нясвіжы Аркадзь
Куляшоў заўчасна памёр.
З неафіцыйных крыніц вядома, што шостага лютага, у дзень нараджэння паэта, павінны былі аб’явіць у прэсе аб прысваенні А. Куляшову звання Герой Сацыялістычнай Працы. Але на пахаванні паэта
П.М. Машэраў сказаў, маючы на ўвазе тую акалічнасць, што званне Героя Сацыялістычнай Працы пасмяротна
не прысвойваецца…
Імя Аркадзя Куляшова прысвоена Магілёўскаму дзяржаўнаму ўніверсітэту, у якім штогод праходзіць Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя «Куляшоўскія чытанні». З 1979 па 1998 г.
у Беларусі аўтарам лепшых мастацкіх твораў прысуджалася літаратурная прэмія імя А. Куляшова. На радзіме паэта, у школе
в. Новыя Саматэвічы, куды перасяліліся жыхары былых Саматэвіч пасля Чарнобыльскай аварыі, дзейнічае літаратурны музей.
Імя паэта носяць вуліцы ў Мінску, Магілёве, Касцюковічах
і Новых Саматэвічах.
Аркадзь Куляшоў –
паэт-прарок. Яшчэ
ў далёкім 1947 г.,
за паўтара дзесяцігоддзя
да першага палёту чалавека
ў космас, ён напісаў верш
пра касманаўтаў «Зямля». Папярэджваў паэт і аб небяспечнасці атама.
За 22 гады да Чарнобыльскай катастрофы ён выказаў хваляванні аб лёсе роднай рэчкі дзяцінства – Бесядзі, гаворачы, што «нечысць вадародная даверлівых
яе атруціць
рыб».
Менавіта
пабачанае ў пачатку
Вялікай Айчыннай
вайны, калі паэт з сябрамі выбіраўся пад бамбёжкамі з Беларусі, прывялі да першага інфаркту, пра які ніхто не ведаў. А тады, уражаны адным жахлівым відовішчам, Куляшоў упаў з прыступам, і сябры тры дні яго неслі. Потым пайшоў сам, так і перанёс на нагах. Дабраліся да Оршы, дзе нарэшце знайшлі ваенкамат, адкуль атрымалі
накіраванні
на фронт.
Дома ў сям’і
Куляшова перад вайной размаўлялі па-беларуску.
Пасля вайны больш па-руску. Дакладней, маці, якая была
ў эвакуацыі на Урале, размаўляла на трасянцы.
Бацька свабодна валодаў
трыма славянскімі
мовамі.
Паэт быў вялікім
аматарам футбола –
да апошняга заставаўся
адданым прыхільнікам мінскага «Спартака». Таксама ў яго кола інтарэсаў уваходзілі шахматы
(мала хто ведае, што ў Куляшова
быў разрад па шахматах) і гарадкі,
ён у дасканаласці авалодаў
навыкамі гэтых дастаткова складаных відаў
спорту.
За вялікія заслугі перад Радзімай у гады Вялікай Айчыннай вайны Аркадзь Куляшоў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга, медалямі «За баявыя заслугі» і «За доблесную працу
ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны
1941–1945 гг.»
Аркадзь
Куляшоў
не захоўваў рукапісы.
Як толькі твор
быў гатовы, чарнавікі знішчаў, таму сёння
яго рукапісы – вялікая
рэдкасць.
Маці Куляшова была беларускай. А вось бацька меў далёкія італьянскія карані.
Яго прадзед – сын
арганіста-італьянца.
Вершы складаў лежачы. Але запісваў яго толькі тады, калі верш прыйшоў цалкам. Тады садзіўся за машынку
і друкаваў гатовы тэкст.
Цікавасць да космасу, да існавання іншых форм свядомасці бударажыла пачуцці і розум народнага паэта Беларусі. Заўсёды даводзіў у спрэчках Максіму Танку і Пімену Панчанку, што жыццё на Марсе ёсць.
Мог ляжаць
на канапе і глядзець у столь гадзінамі. Пасля падымаўся і з хуткасцю сакратаркі-машыністкі пачынаў друкаваць – складаў цэлыя раздзелы паэмы ў галаве і запісваў, пакуль памятаў.
У 1942 г. Куляшоў
напісаў паэму «Сцяг брыгады» –
найбольш значны свой твор ваеннага часу і ўвогуле
адзін з самых выдатных твораў усёй савецкай літаратуры
гэтага перыяду. А. Твардоўскі назваў яе «народнай паэмай». За паэму ў 1946 г. А. Куляшову прысуджана Дзяржаўная прэмія СССР першай ступені. Атрыманую прэмію паэт патраціў на пабудову новай хаты бацькам
у Хоцімску, замест спаленай фашыстамі.
Куляшоў любіў
рыбалку – меў уласную
маторную лодку
і цэлую калекцыю
матораў.