top of page

КУЛЯШОЎ–СЦЭНАРЫСТ

"Доўгі час Куляшоў працаваў у кінастудыі "Беларусьфільм" галоўным рэдактарам рэдакцыйна-сцэнарнай калегіі і нямала карысьці прынёс на гэтай пасадзе, дапамагаючы кінадраматургам дапрацоўваць сцэнарыі. Ён не толькі рабіў заўвагі аўтарам, але вельмі часта, калі аўтар не быў здольны самастойна гэта зрабіць, сам браў у рукі пяро".

Алесь Кучар

ПЕРВЫЕ ИСПЫТАНИЯ

(ПЕРШЫЯ ВЫПРАБАВАННІ)

(FIRST ORDEALS) –

обычн цв, 2-я сер.: 9 ч., 2502 м, в/э 4.IX. 1961 г.

Др. назв. First Trials II.

1996 .............................

Сц. А.Кулешов, М.Лужанин; реж. Владимир Корш-Саблин: оп. А.Булинский; худ. Ю.Булычев; комп. Е.Глебов; звукооп. В.Демкин; худ. по кост. А.Лозицкий; худ.-грим. Л.Емельянов; втор. реж. Н.Бриллиантщикова. В ролях: Э.Изотов (Лобанович), Е.Корнилова (Ольга), Н.Кустинская (Ядвися), Н.Еременко (Тодорик), И.Сретенский (Тукало), Г.Глебов (дьяк), В.Тарасов (Аксен Каль), Ф.Шмаков (Иван Михайлович), М.Названов (Скирмунт), В.Балашов (Кривицкий), А.Кацынский (Ставолич), В.Соловьев (Павел Сергеевич); В.Дедюшко, Е.Карнаухов, С.Станюта, В.Кравцов, В.Полицеймако, С.Карнович-Валуа, К.Адашевский, В.Максимов, Е.Малейко, Г.Рогачева, Г.Лапченко.

Историко-революционный кинороман.

Экранизация по мотивам трилогии белорусского писателя Якуба Коласа «На росстанях» (1955).

 

Лобанович в тюрьме рассказывает товарищам по камере о своей судьбе... Он снова встретился с Ядвисей на хуторе ее старой няни. Ядвися еще любит Андрея, но выбор, который он сделал в жизни, ей чужд. Узнав о предстоящем съезде народных учителей, Ядвися уговаривает мужа – учителя Тодорика – уехать из этих мест. В ночь на Ивана Купалу в лесу собирается первый учительский съезд, среди организаторов которого и Лобанович. Полицейская облава.

Сымон Тукало пытается уничтожить протокол с подписями участников. Его арестовывают, а учителей увольняют с работы. Виленская подпольная организация большевиков, в которую входят Ольга Андросова и бывший телыпинский крестьянин, а ныне рабочий Аксен Каль, помогает уволенным. Вместе с Тодориком, работающим теперь в Вильно, Ольга организует бойкот школ. Андрей живет на хуторе у сестры с сыном Каля Алесиком. Его навещает выпущенный из тюрьмы с условием доносить на товарищей Сымон. Подавленный случившимся, Тукало кончает жизнь самоубийством. Лобанович с Алесиком едет в Вильно. По дороге он знакомится с Кривицким – благородным разбойником, экспроприирующим деньги у богатых, и останавливается в Вильно в его квартире. Андрею с помощью Аксена удается опубликовать некролог о смерти Тукалы – обвинение царизму. Это вызывает гнев губернатора, как и организованная рабочими кожевенного завода Скирмунта забастовка. Усиливаются репрессии. Каля как одного из вожаков бастующих арестовывают. Ольга и Лобанович встречаются во время продажи ее дома, где находится квартира Кривицкого. Здесь же присутствуют и Скирмунт, покупающий дом, и (в качестве свидетеля) Тодорик. Опасаясь, что из-за вмешательства полиции деньги не достанутся революционерам, Кривицкий крадет их и передает Ольге через Лобановича. Андрей объясняется ей в любви, а потом сдается полиции, поскольку в качестве заложников задержаны Тодорик и Алесик. Его приговаривают к тюремному заключению. Ольгу также арестовывают и отправляют в ссылку. Алесик остается на попечении семьи Тодориков. Через несколько лет, бежав из ссылки, Ольга возвращается в Вильно и забирает Алесика у Тодорика, сделавшего карьеру и забывшего об идеалах юности, и Ядвиси, превратившейся в обычную мещанку. Андрей выходит из тюрьмы. Его встречают Ольга и Алесик. Вскоре Лобанович и Ольга отправляются по заданию партии продолжать революционную работу на фронтах первой мировой войны.

 

«Все в этой картине как будто бы в порядке. Работа оператора... достойна даже всяческих похвал. Очень красиво сняты пейзажи, выразительны портреты действующих лиц. А вот фильм получился какой-то бедный, словно его делали добросовестные, но не увлекающиеся люди. Правда... [авторы] основной своей задачей, очевидно, полагали именно увлекательность. И поэтому из очень содержательного, очень «мощного» романа Якуба Коласа было извлечено то. что, по мнению экранизаторов, не даст им заскучать. Они, видимо, решили, что революционные события менее выигрышны для показа. Зато всякие «привходящие обстоятельства» – любовные коллизии, погони, вынужденные мистификации – все это интригующе интересно! Поэтому забастовка на виленском заводе – это всего лишь несколько невыразительных и очень банальных кадров, а мало вразумительная история с красавцем-экспроприатором занимает чуть ли не полфильма. К тому же из этой истории выхолощено ее социальное содержание. Перед нами этакий граф Монте-Кристо, современный Дубровский... И так буквально во всем – событий вроде бы много, но все они какие-то пустые, один каркас, «внешность»

(Гастев А. Фильмы «текущего репертуара» // СЭ. 1961. № 18. С. 13–14).

 

«...Паказаць, як беларуская інтэлігенцыя ішла ў рэвалюцыю, нельга без больш-менш глыбокага і паслядоўнага раскрыцця інтэлектуальна-духоўнага і ідэйнага росту галоўнага героя. Лёс Лабановіча – асноўнае ў творы народнага паэта... Паказаўшы галоўнага героя адразу амаль «гатовым» у сэнсе ідэйнага фармавання, блізкім да бальшавікоў, аўтары фільма згубілі, натуральна, сам прадмет мастацкага адлюстравання. Праблематыка трылогіі адразу аказалася вычарпанай... Пачаўшы фільм з таго, чым кончылася трылогія, яны прымушаны ў канцы поўнасцю перайсці на забаўныя выдумкі, каб як-небудзь заўладаць увагай гледача... Наогул, Лабановіч у фільме... зусім іншы тып, чалавек з іншым характарам і духоўным складам. Toe ж самае можна сказаць і пра другіх герояў»

(Каваленка В. «Спрэчкі» з класікай // ЛіМ. 6.Х.1961).

 

«Перад акцёрамі не пастаўлена задача глыбокага пранікнення ў сутнасць вобразаў Коласа. Хто як мог, так і сыграў... Ці ж можна, прагледзеўшы дзве серыі, сказаць, што... Лабановіч прайшоў суровую школу жыцця?.. Мы не бачым Лабановіча шматпланавага, неспокойнага, жывога, з яго роздумам, хістаннямі, сумненнямі, якіх так многа ў кнізе. Вобраз Лабановіча не ўзбуйнены. Нам хацелася быць сведкамі душэўных перажыванняў героя, убачыць розныя грані яго натуры. Замест гэтага нам паказваюць з экрана статычны, малавыразны партрэт артыста. Ёсць у фільме і добрае, удалае. Добра зняты... пейзажы. Яны маляўнічыя, лірычныя. Фарбы пяшчотныя, блізкія да прыроды. А прырода ў фільме выступае як паэтычная метафара... Пра многія жывапісныя кампазіцыі фільма можна сказаць. што яны па-сапраўднаму музычныя. З выяўленчай часткай, з панарамай цудоўна гарманіруюць і многія музычныя кавалкі. Музыка... драматычная, песні эмацыянальныя, меладычныя. Да гонару кампазітара трэба сказаць, што ён часта памагае пастаноўшчыкам фільма рытмічна арганізоўваць дзеянне»

(Арлоў Д. Па сцежках пратаптаных // ЛіМ. 6.X. 1961).

 

«...Дополнения, по-видимому, были продиктованы желанием авторов сделать роман на экране более зрелищным. Однако... нельзя оправдать столь значительные отступления от первоисточника «кинематографической спецификой». Создатели фильма... должны были... сохранить неповторимый колорит, идейный смысл [трилогии]... Значительно больше претензий можно предъявить ко второй [серии]... перенасыщенной эпизодами откровенно водевильного и детективного характера... Первая попытка прочесть коласовскую трилогию средствами кино оказалась несовершенной... [Хотя у фильма] имелись и свои достоинства. Это талантливая операторская работа... изобразительное решение... Есть отдельные удачные образы эпизодических персонажей»

(ИБК. Т. 2. С. 112–113).

 

«Более противоречива и менее художественно убедительна вторая серия дилогии... Здесь кинематографисты дали волю собственной фантазии, не всегда считаясь с первоосновой. Как драматурги, так и режиссер, создавая динамичное действие, насыщали сюжет новыми линиями и ситуациями, решая их в соответствии с главным намерением – показать революционного Лобановича... Но при этом артисту Э.Изотову редко выпадаю возможность прислушаться к внутреннему голосу поставленного в сложные обстоятельства молодого революционера... Неравнозначность намерений и творческих результатов – следствие иллюстративного решения авторами... использованных мотивов и новых сюжетных линий. Во второй серии фильма это стало особенно очевидно, несмотря на то, что она композиционно кажется стройнее и более завершенной»

(КДвЖ. С. 146–149).

 

«Экранізацыя, якой бы яна ні была набліжанай да сваёй літаратурнай асновы, набывае ўласныя эстэтычныя законы. Па іх і трэба меркаваць, што атрымалася ў выніку. У выпадку з трылогіяй Я.Коласа вынік распадаецца на дзве часткі, розныя па аўтарскаму падыходу да літаратурнага твора. У першай серыі вобразы прыкметна трансфармаваны, але не выключены з літаратурных калізій... Другая серыя – тварэнне больш А.Куляшова, М.Лужаніна і У.Корш-Сабліна... Ператрактоўка шмат якіх ліній і матываў трылогіі, увядзенне новых выклікалі амаль што абурэнне беларускіх літаратуразнаўцаў. У канцэнтраваным выглядзе яно выкладзена ў артыкуле В.Каваленкі «Спрэчкі з класікай»... Супярэчнасці спасціжэння коласаўскай эпапеі ў тым, што, дамагаючыся «кінематаграфічнасці», экранізатары не знайшлі дастаткова пераканаўчага эстэтычнага абгрунтавання свайго бачання фільма. Просталінейнасць матывіровак і спрашчэнне вобразаў сёння асабліва відавочныя, бо драматургія і кінарэжысура, сама кінамова за трыццаць год значна ўскладнілася... Са зваротам да коласаўскай трылогіі выявіліся многія «падводныя каменні» і рыфы на шляху перанясення на экран маштабных па змесце, самабытных па светаўспрыманню і стылістыцы твораў літаратурнай класікі»

(КіЛ. С. 44–48).

 

Библиография:

Бондарева Ф. Дела и проблемы «Беларусьфильма» // СК. 23.Х.1962; ЭГН. С. 168–171; ИСК. Т. 4. С. 171.

 

A historical revolutionary film based on the trilogy of the Belarusian classical writer Ya.Kolas At the Crossroads which tells of the life of a young teacher in the years before World War I. Directed by Belarus’ leading film director of the 1930-50s V.Korsh-Sablin. REVIEWS: the authors tried to intensify dramatic situations and add a «romantic» flavour to the events but the spirit of adventure is alien to the novel of Ya.Kolas, these changes account for the failure of the protagonist; part II is less successful: it abounds in scenes which are of a truly vaudeville or detective character, the protagonist remains static.

Первые испытания = Першыя выпрабаванні =
First ordeals («Беларусьфильм», 1961) :
историко-революционный кинороман /
режиссер В. Корш-Саблин ;сценарий А. Кулешова, А. Кучара //
Все белорусские фильмы. Т. 1. Игровое кино (1926–1970) :
каталог-справочник / авторы-составители И. Авдеев, Л. Зайцева. –
Минск, 1996. – С. 152–154.


 

Д. Арлоў
ПА СЦЕЖКАХ ПРАТАПТАНЫХ

 

1961 .............................

Многія з нас добра памятаюць і любяць трылогію Я. Коласа «На ростанях» – аповесць надзвычай паэтычную.

Гэтая яе асаблівасць, на жаль, страчана ў фільме «Першыя выпрабаванні». Мы не адчулі імкнення аўтараў фільма захаваць своеасаблівасць коласаўскага пісьма, уласцівую пісьменніку абмалёўку гістарычнага фону эпохі.

Замест таго, каб узнавіць шырокую панараму гісторыі беларускага народа, у якой лёс настаўніка Андрэя Лабановіча і яго сяброў зліваўся б з гістарычным лёсам усяго народа, аўтары разбавілі фільм новымі сюжэтнымі сітуацыямі, якія паслабілі ідэйную накіраванасць літаратурнай першакрыніцы, збяднілі вобраз героя адвольнай ператрактоўкай. Увагу гледачоў адцягнулі новыя акалічнасці – гісторыя фальшывага шлюбу Андрэя з Вольгай. Гэтая гісторыя ўнесла яшчэ адзін канфлікт паміж Андрэем і Ядвігай. А сама Ядвіга ператварылася ў фільме ў істоту дробную, нікчэмную. Уведзены ў фільм і розныя іншыя падзеі і ў прыватнасці – сюжэтная лінія з Крывіцкім.

Ніхто не збіраецца пазбаўляць аўтараў фільма права на домысел, асабліва, калі ён узбагачае ўспрыняцце літаратурнай першакрыніцы.

Але ў дадзеным выпадку калізіі адцягнулі ўвагу ад літаратурнай першаасновы.

Зразумела, што экранізацыя класічнага твора – справа складаная. Нялёгка перадаць за тры гадзіны (у дзвюх серыях) экраннага часу шырокі паказ жыцця цэлай эпохі, складаную сістэму вобразаў, глыбіню думкі, дыялектычную супярэчлівасць ідэй і высокую гуманнасць коласаўскай трылогіі. Затое першакрыніца дае найбагацейшы матэрыял для кінематаграфістаў. Тут і «гатовыя» характары і канфлікты і г.д. капіраваць пепршакрыніцу не варта, бо ў кіно ёсць свае законы, але нельга дапускаць і адвольнасці, калі ў пошуках «спецыфікі» ствараюць фільм, які мае далёкае падабенства з першакрыніцай.

Вельмі невыразны ў фільме гістарычны фон. За вонкавым з’яднаннем падзей не адчуваецца ўнутранай «падводнай» думкі, якая цэментуе розныя часткі твора ў адно арганічнае цэлае.

А вонкава ўсё нібы ў парадку. Вось гучыць урачыста прыўзнятая музыка і на экране ў віхуры танца з факеламі ў руках з’яўляюцца дзяўчаты і юнакі, апранутыя ў нацыянальнае адзенне. Адкуль з’явілася гэтая прыгожая карнавальная масоўка? Няўжо гэта сяляне пана Скірмунта? У гледачоў траціцца ўяўленне аб часе і месцы дзеяння, уяўленне пра эпоху. Замест таго, каб звярнуцца да жыццёвых параўнанняў, аўтары фільма капіруюць шматлікія кінаўзоры. Прыгадайце баль у Скірмунта, настаўніцкі з’езд у лесе, ад’езд Вольгі і Лабановіча на фронт і інш. Як усё гэта знаёма па іншых карцінах!

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Ф. Бондарава
НАСТРОЙ УСЁ-ТАКІ НЯДРЭННЫ

 

1961 .............................

Фільм па матывах трылогіі Якуба Коласа «На ростанях». Вытворчасць кінастудыі «Беларусьфільм».

Аўтары сцэнарыя: А. Куляшоў, М. Лужанін, пастаноўка Ул. Корш-Сабліна, аператар А. Булінскі, мастак Ю. Булычаў, кампазітар Я. Глебаў, гукааператар В. Дзёмкін.

У ролях: Лабановіч – Э. Ізотаў, Вольга – Е. Карнілава, Ядвіся – Н. Кусцінская, Тадорык – М. Яроменка, Тукала – I. Срэценскі, дзяк – Г. Глебаў, Аксён Каль – В. Тарасаў, Іван Міхайлавіч – Ф. Шмакаў, Скірмунт – М. Названаў, Крывіцкі – В. Балашоў, Ставоліч – А. Кацынскі, Павел Сяргеевіч – В. Салаўёў.

 

Хоць літаратуразнаўца В. Каваленка не бачыць нічога станоўчага ў фільме «Першыя выпрабаванні», тым не менш выхад яго на экраны аматары кіно сустрэлі з прыемнасцю. Аб гэтым сведчаць пісьмы, прысланыя на кінастудыю «Беларусьфільм» з розных куткоў краіны, а таксама водгукі на старонках многіх газет. Красамоўны і той факт, што першую серыю фільма праглядзелі ў нашай рэспубліцы каля 800 тысяч чалавек, а па ўсёй краіне – дзесяткі мільёнаў гледачоў. І гэта тлумачыцца не толькі вялікай цікавасцю да выдатнага твора Я. Коласа, а таксама і пэўнымі ідэйна-мастацкімі вартасцямі кінафільма.

Зараз у свет выйшла другая серыя фільма.

Але перш чым гаварыць аб ім, хацелася б зрабіць некалькі заўваг адносна артыкула В. Каваленкі «Спрэчкі» з класікай», таму што з многімі яго сцверджаннямі нельга пагадзіцца. Ніякіх падстаў не было ў В. Каваленкі абвінавачваць аўтараў фільма ў несур’ёзным падыходзе да экранізацыі твора Я. Коласа, што яны, быццам, не ставілі ніякіх творчых задач, звязаных са зместам і мастацкімі асаблівасцямі трылогіі. Доказаў гэтых і многіх іншых вывадаў крытык не прыводзіць.

У артыкуле В. Каваленкі ёсць спасылкі на В. Шклоўскага, Я. Габрыловіча і іншых вядомых дзеячоў літаратуры і кіно. Але ж гэта не азначае, што ўсе іх выказванні маюць сілу бясспрэчнай ісціны. Прыклад работы В. Шклоўскага, Я. Габрыловіча над экранізацыямі рускай класікі сведчыць аб тым, што і самім ім удаецца ажыццявіць далёка не ўсе свае тэарэтычныя вывады. Новы доказ таму – экранізацыя твораў Л. Талстога «Уваскрэсенне» і «Казакі», у якіх прымалі ўдзел у якасці аўтараў сцэнарыяў Я. Габрыловіч і В. Шклоўскі. Колькі папрокаў было выказана ў адрас аўтараў першай серыі фільма «Уваскрэсенне» і з выпадку экранізацыі аповесці «Казакі»! Нямала было спрэчак і вакол экранізацыі твораў А. Чэхава – «Нявеста», «Дом з мезанінам». Навошта ж пра ўсё гэта забываць і сцвярджаць адваротнае? Відаць, для таго, каб падмацаваць памылковы вывад аб тым, што пытанне з экранізацыяй твораў класікі простае, даўно вырашанае, і толькі беларускім кінематаграфістам яно аказалася не пад сілу. Не, не простае гэтае пытанне. І далёка не ўсё тут ясна.

Шматлікія прыклады сведчаць, што перанясенне на экран літаратурнага твора, напісанне на яго аснове сцэнарыя – не механічны працэс перапіскі, скарачэння і раскадроўкі аповесці, рамана або п’есы. Перавесці літаратурны твор на мову кіно азначае, па сутнасці, напісаць новы твор, ідэйны змест яго ўвасобіць у новую мастацкую форму. І нярэдка зрабіць гэта бывае цяжэй, чым стварыць арыгінальны кінасцэнарый. Толькі тым, хто далёка стаіць ад практыкі кінамастацтва, працэс гэты ўяўляецца інакш.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

1961 .............................

В. Каваленка
«СПРЭЧКІ» З КЛАСІКАЙ

 

Дзве серыі фільма «Першыя выпрабаванні», якія выпусціла кінастудыя «Беларусьфільм», з’яўляюцца найбольш буйнай і значнай працай нашых кінематаграфістаў за апошні час. Таму рэдакцыя палічыла мэтазгодным даць больш падрабязны крытычны разгляд гэтага фільма.

З артыкулам літаратуразнаўца В. Каваленкі рэдакцыя папярэдне пазнаёміла кінакрытыка Ф. Бондараву і народнага артыста БССР прафесара Д. Арлова. Кожны з іх выказаў свае думкі аб экранізацыі коласаўскай трылогіі.

Рэдакцыя пагаджаецца з асноўнымі думкамі і заўвагамі В. Каваленкі і Д. Арлова. Разам з тым, рэдакцыя лічыць, што нельга цалкам закрэсліваць фільм як твор кінамастацтва.

Мы лічым, што вопыт работы над фільмам многаму навучыць работнікаў кіно, і беларускія кінематаграфісты ў далейшым будуць з большой адказнасцю, з большай ашчаднасцю і майстэрствам узнаўляць на экране творы беларускай літаратуры.

 

Калі некалькі год назад беларускія кінематаграфісты вырашылі паставіць фільм на аснове трылогіі Я. Коласа «На ростанях», гэта было сустрэта з вялікай радасцю ўсімі, хто любіць творчасць выдатнага беларускага пісьменніка. Каму не хочацца ўбачыць любімых літаратурных герояў на экране!

I думалася, раз калектыў кінастудыі «Беларусьфільм» зацікавіўся такім псіхалагічна-глыбокім і філасофска багатым творам, як трылогія «На ростанях», дзе праўдзіва і гістарычна дакладна паказана жыццё беларускай інтэлігенцыі ў дарэвалюцыйны час, то, відаць, ён адчувае свае творчыя сілы і здолее стварыць высокамастацкі кінафільм.

Для беларускіх кінаработнікаў праца над трылогіяй Я. Коласа магла стаць выдатнай школай рэалістычнага майстэрства. Фільмы, якія выпусціла кінастудыя «Беларусьфільм» у апошнія гады, за невялікім выключэннем, неглыбокія па зместу, з беднай праблематыкай. Вобразам, як правіла, бракуе глыбокага сацыяльна-псіхалагічнага напаўнення. Зварот да трылогіі «На ростанях», аднаго з выдатных твораў беларускай літаратуры, здавалася, сведчыў, што работнікі кінастудыі імкнуцца ўзняць сваю творчую прадукцыю на ўзровень лепшых дасягненняў сучаснага кінамастацтва.

А хіба не надзённая задача для беларускага кіно мець, нарэшце, уласнае аблічча? Экранізацыя класікі – адзін са шляхоў, які вядзе да ажыццяўлення гэтай задачы. I вось на экраны выйшлі дзве серыі кінафільма. Ф. Бондарава ў рэцэнзіі на «Першыя выпрабаванні» («Літаратура і мастацтва», 1960, 26 жніўня) відавочна паспяшалася, калі адразу пасля выхаду на экран першай серыі напісала, што ў аматараў беларускага кіно «прыемны настрой» з прычыны такой падзеі. Прычым сказана было гэта настолькі катэгарычна, з такой неапраўданай прэтэнзіяй гаварыць ад імя ўсіх гледачоў, што наводзіла на думку аб намерах рэцэнзента папярэдзіць супрацьлеглую ацэнку кінафільма. Сапраўды, творчая пазіцыя аўтараў фільма выклікае жаданне спрачацца з імі.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

bottom of page