Кожны раз вясной ці ўлетку, калі павее цёплым ветрыкам, на схіле свайго веку мне хочацца хоць яшчэ разок пабываць на сваёй малой радзіме – там, дзе прайшлі мае маленства і юнацтва. Гэта – мой прыбеседскі край, а дакладней – вёска Альшоў, што ляжыць каля Хоцімска, непадалёку ад мяжы з Расіяй.

Мясцовасць тут незвычайна прыгожая. Вёскі стаяць адна каля адной уздоўж старадаўняга Варшаўскага шляху. Вакол шырокія палеткі, цяністыя гаі, сасновыя бары. Людзі пасяліліся побач з прыгажуняй Беседдзю. Тут яе вярхоўе. Сярод лугавой і лясной прасторы, у засені лазовых кустоў, бярэ яна свой выток на Смаленскай зямлі. Ціхая плынь яе працягваецца далей на паўднёвы ўсход, зліваецца з паўнаводным Сожам каля старажытнай Веткі на Гомельшчыне. А далей прыгажун Сож сустракаецца з магутным Дняпром.

Пра Беседзь пісалі Аляксей Русецкі, Іван Чыгрынаў, Леанід Левановіч, Васіль Хомчанка, іншыя пісьменнікі, у тым ліку і аўтар гэтых радкоў. Але лепей і вобразней за ўсіх, мне здаецца, апеў яе наш знакаміты зямляк, народны паэт Беларусі Аркадзь Куляшоў. У вершы «Мая Беседзь», напісаным яшчэ ў даваенны час, ён увасобіў яе вобраз у непарыўнай сувязі з усёй беларускай прыродай.

​

З надзеяй гляджу на крыніцу спатканую,

Хачу, каб яна разлілася ракой...

Не Волгай магутнай,

Не нават Камаю, –

Хоць Беседдзю, пгго на радзіме маёй.

​

Мая родная вёска Альшоў, у якой я нарадзіўся і вучыўся чатыры гады ў пачатковай школе, тады была за два кіламетры ад Хоцімска, а цяпер амаль цалкам злілася з ім. Калі ў апошні раз прыязджаў сюды да стрыечнай сястры Гашкі (больш у мяне з родзічаў тут нікога не засталося), я ўжо не пазнаў селішча. Пабудаваны новыя хаты, двухпавярховыя катэджы. А калісьці гэта была вёска, якая быццам пад адной саламянай страхой працягнулася больш чым на пяць кіламетраў.

Вучоба ў пачатковай школе запомнілася мне на ўсё жыццё.З тымі гадамі звязана ўсё самае светлае, лепшае, што можа быць у дзяцінстве ў кожнага чалавека і застаецца ў душы на ўвесь век, да канца жыцця. Але найболей запомнілася мне мая першая настаўніца Кацярына Фамінічна Ратабыльская. З ёй звязаны і першыя ўрокі роднай мовы, літаратуры, прыродазнаўства, і першыя спробы напісаць уласны верш пасля сустрэчы з сынам настаўніцы, тады ўжо вядомым маладым паэтам, яшчэ студэнтам Мсціслаўскага педтэхнікума Аркадзем Куляшовым.

Дзякуючы Кацярыне Фамінічне і яе сыну я з маленства, з самых ранніх гадоў палюбіў родную мову, літаратуру, прыроду, родны край. Калі ўжо вучыўся ў старэйшых класах, заўсёды заходзіў да Кацярыны Фамінічны, хата якой стаяла на беразе ціхай рачулкі Альшоўкі пад старымі ліпамі. А гэта рачулка ўпадае ў Беседзь. Сюды вельмі часта, асабліва ўлетку, прыязджаў Аркадзь Куляшоў з сям’ёй – жонкай Аксанай Фёдараўнай, дачкой Валяй і сынам Валодзем. Помніцца, як аднойчы ў 1938 годзе я прыйшоў да іх у госці са сваім старэйшым братам Прохарам, які сябраваў з Аркадзем Куляшовым. Тады я ўпершыню прачытаў свае вершы вядомаму паэту, і ён зрабіў мне шмат заўваг, даў парады, якія засталіся ў памяці на ўсё жыццё. Але ў гэтым артыкуле я хачу ўсю ўвагу аддаць сваёй першай настаўніцы, ад якой пачуў упершыню ў жыцці самае дарагое слова – Радзіма.

Апошняя сустрэча з Кацярынай Фамінічнай адбылася ўлетку 1989-га года, калі ёй было ўжо дзевяноста шэсць гадоў.

– О, Пятрусь прыехаў! – Яна адразу пазнала мяне. – Заходзь, даражэнькі, заходзь. Зараз пачастую цябе тваражком. У мяне яшчэ кароўка ёсць. А вось бачыш, які агарод?.. – Кацярына Фамінічна столькі выказала ў адну хвіліну слоў радасці, што, здавалася, ручайку гэтых шчырых пачуццяў не будзе канца...

Я акінуў уважлівым позіркам прысядзібны ўчастак, на якім раслі агуркі, памідоры, цыбуля, шмат іншай агародніны, стаялі густыя разгалістыя яблыні, грушы, згінаючыся пад цяжарам даспяваючых пладоў.

– I хто ж гэта ўсё даглядае, апрацоўвае? – спытаў я ў Кацярыны Фамінічны.

– А хто ж тут можа даглядаць? – без крыўды адказала яна. – Усё сама, сваімі рукамі. Улетку прыязджае дачка Надзя з Мінска, дапамагае. А вясной сама ўскапаю, угною, пасею, пасаджу...

Праз некалькі хвілін мы сядзелі за сталом у прасторным пакоі хаты-пяцісценкі, якую пабудаваў маці адразу пасля вайны яе сын. Мая жонка Валянціна Якаўлеўна, якая таксама прыйшла са мной у госці да Кацярыны Фамінічны, не можа ёю налюбавацца, проста ў захапленні ад бадзёрасці гаспадыні і яе гасціннасці. А Кацярына Фамінічна ўсё паўтарае: «Ешце, ешце, частуйцеся». Яна паставіла на стол дамашні сыр, тварог са смятанай, падала фасолевы суп, толькі што звараны ў рускай печы.

Мы гаманілі пра ўсё, што было перажыта намі за доўгія гады.

Яна добра бачыць, чытае без акуляраў. Хутка прабегла вачамі невялічкую, надрукаваную ў «ЛіМе», паэму «Калыска паэта», якую я прысвяціў памяці Аркадзя Куляшова і прывёз ёй на памяць. Кацярына Фамінічна ўспамінала сваіх вучняў, якіх яна вучыла ў пачатковых школах у вёсках Альшоў, Елавец, а затым у Хоцімскай сярэдняй школе. Каго не магла прыпомніць – я дапамагаў ёй. З адной толькі вёскі Альшоў, якая налічвала ў трыццатыя гады больш за тысячу жыхароў, мы назвалі некалькі чалавек, зараз вядомых ва ўсім нашым краі дзеячаў навукі, культуры, вайскоўцаў. Сярод іх – доктар біялагічных навук, прафесар Прохар Іванавіч Жукаў, які жыве і працуе ў Мінску; Міхаіл Башлыкоў – былы лётчык, герой Вялікай Айчыннай вайны; Віктар Лепікаў – былы рэдактар Клічаўскай раённай газеты, зараз пенсіянер, і многія іншыя. Успаміналі мы і тых, з кім разам ішлі па жыцці і каго ўжо няма сярод нас.

– А ведаеш, Пятрусь, – прамовіла раптам Кацярына Фамінічна, – хацела б я напісаць кнігу пра сваё больш чым паўстагадовае настаўніцтва. Ды вось вопыту не хапае...

– Дарагая мая настаўніца, – сказаў я ёй, – каб толькі назваць імёны і прозвішчы ўсіх вучняў, якіх вы вывелі на жыццёвую дарогу, атрымаўся б цэлы том.

– Гэта праўда, – згадзілася Кацярына Фамінічна. – А яшчэ варта напісаць кнігу пра тое, як трэба людзям любіць свой край, сваю прыроду і жыць з ёю ў згодзе. – Яна пачала з хваляваннем і роздумам гаварыць пра тое, што заўсёды трывожыла яе сэрца – пра адносіны людзей і асабліва мясцовых улад да навакольнага асяроддзя.

– Вы бачылі сёння нашу Беседзь, калі ішлі да мяне? – у голасе яе пачуліся трывожныя ноткі. – Мост пабудавалі, а вось раку забрудзілі так, што балюча глядзець. Помніш, Пятрусь, якія тут былі глыбокія віры? Напэўна ж, не раз купаўся ў Беседзі? А зараз усё заплыло цінай, пакрылася плесенню. У раку сплывае ўвесь бруд. I нікому да гэтага аніякай справы. А можна ж было правесці суботнік. Выйшлі б усе хацімчане. I я пайшла б. Пачысцілі б рэчку хоць у цэнтры мястэчка. Ці ж такую бачыў нашу Беседзь Аркадзь Куляшоў, калі пісаў пра яе? Забываюць людзі не толькі мову, але і ўсё тое добрае, што звязвала нас усіх з даўніх часін з роднай зямлёю.

Кацярына Фамінічна згадала гады майго маленства. А я расказаў ёй, як аднойчы яшчэ ў далёкім 1928-м годзе, калі мне пайшоў дзевяты год, я ўпотай ад усіх выкапаў у школьным гадавальнічку, які даглядала настаўніца, дрэўца – невысокую яблыньку, прынёс яе дамоў і пасадзіў у дзедавым садку. I вось праз столькі гадоў я сяджу перад сваёй першай настаўніцай, як перад роднай матуляй, і прашу ў яе прабачэння за той учынак.

– Не перажывай, Пятрусь, – сказала Кацярына Фамінічна. – Яблыня вырасла, дабра людзям нарадзіла. А ты з маленства палюбіў прыроду і шмат пра яе напісаў вершаў. Я чытала твае кніжкі...

Гэта была наша апошняя сустрэча. У той жа год восенню Кацярыны Фамінічны Ратабыльскай не стала. Да канца сваіх дзён я буду ўдзячны сваёй настаўніцы. Усё, чаму яна мяне вучыла з першых дзён у школе, – не забылася, дало плён.

Гэты аповяд хочацца закончыць радкамі з верша Аркадзя Куляшова:

​

Я хаце абавязаны прапіскаю –

Калыскаю, падвешанай пад столь.

Я маці абавязан кожнай рыскаю,

Драўлянай лыжкаю, глінянай міскаю –

Усім, чым працы абавязан стол...

​

Да гэтых слоў можна дадаць толькі адно: усім сваім жыццём я абавязаны Бацькаўшчыне.

​

Прыходзька, П. Над ціхай Беседдзю / П. Прыходзька //

Родная прырода. — 1995. — № 4. — С. 23—24.

​

​