Барадулін Рыгор
"ПАМЯЦІ АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА"
ТВОРЧАСЦЬ
МАЙСТЭРСТВА ПЕРАКЛАДЧЫКА
ІНТЭРВ'Ю
НАРЫСЫ ЖЫЦЦЯ І ТВОРЧАСЦІ
ЛІТАРАТУРНА-
КРЫТЫЧНЫЯ АРТЫКУЛЫ
ГІСТОРЫЯ АДНАГО ТВОРА
ТЭМАТЫКА ТВОРАЎ. РЭЦЭНЗІІ
МАЙСТЭРСТВА ПЕРАКЛАДЧЫКА
КУЛЯШОЎ-СЦЭНАРЫСТ
ВЫКАЗВАННІ ПРА КУЛЯШОВА
ПУБЛІЦЫСТЫКА
КУЛЯШОЎСКІЯ ЧЫТАННІ
"Кожны паэт павінен займацца перакладамі. Я лічу пераклад часткай сваёй творчасці. Таму нароўні з тым, што пішу сваё, перакладаю вершы паэтаў, якія мне падабаюцца. Далучэнне да творчых крыніц Шаўчэнкі, Пушкіна, Лермантава, Лангфэла з'явілася для мяне вялікай школай паэтычнага майстэрства. Пераклады – асабліва з класічнай паэзіі – акрамя таго, што ўзбагачаюць паэта, раскрываюць магчымасці і нашай мовы, дапамагаюць распрацоўцы літаратурнага стылю".
Аркадзь Куляшоў
2011 .......................
Т.А. Гераськина
ПОЭТИЧЕСКИЕ СЛОВА В ПОЭМЕ
А.С. ПУШКИНА «ЦЫГАНЫ»
И ИХ ПЕРЕВОД НА БЕЛОРУССКИЙ ЯЗЫК
Около двух столетий творческое наследие гениального русского поэта А.С. Пушкина привлекает к себе внимание людей разных национальностей. Он вне времени. Его произведения переводят на многие языки мира. Белорусские поэты также занимаются переводами сочинений всемирно известного поэта на родной язык. Обращение их к творениям классика русской литературы неслучайно. Как отмечает Янка Сипаков в своём предисловии к книге переводов русского гения на белорусский язык, «Аляксандр Сяргеевіч Пушкін – вечны скарб Расіі. У той жа час ён наш скарб, скарб усіх нас, зямлян... Пушкін – шматмоўны: з кожным народам ён гаворыць на яго ж мове».
Поэма «Цыганы», написанная Пушкиным в традициях романтизма, появилась в печати в 1824 г., а ее перевод на белорусский язык был выполнен через сто с лишним лет молодым поэтом Аркадием Кулешовым. Отрывки из поэмы были опубликованы в сентябрьском номере газеты «Літаратура і мастацтва» в 1936 г., полностью же ее напечатали в девятом номере журнала «Полымя рэвалюцыі», а отдельной книгой она вышла в 1937 г., спустя век со дня гибели великого русского поэта.
Несомненно, перед А. Кулешовым стояла довольно сложная задача – сделать адекватный перевод романтической поэмы выдающегося мастера слова, найти пушкинским поэтизмам соответствующие по семантике и в стилистическом отношении аналоги. Молодой поэт ищет различные способы передачи подобной лексики на белорусский язык. Ее основу в русском подлиннике составляют старославянизмы, довольно активно употреблявшиеся А.С. Пушкиным, особенно в ранний период его творчества. Как известно, славянизмы давно и прочно вошли в русский литературный язык, обогатив его отвлечёнными понятиями, терминами и др. Поэтические слова старославянского, реже общеславянского происхождения были унаследованы из литературы классицизма и широко использовались в качестве традиционного средства выразительности в сочинениях писателей первой половины XIX в. Они способствовали созданию в произведениях классицистов высокого слога, придавали текстам торжественность, важность, великолепие. У А.С. Пушкина они выполняют более разнообразные художественно-стилистические функции.
Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст
А.С. Гурская
ПАЭЗІЯ А.С. ПУШКІНА Ў ТВОРЧЫМ
ЛЁСЕ АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА
2009 .......................
Даўнія і шматлікія выявы мае гісторыя літаратурных узаемадачыненняў беларускага і рускага народаў, што абумоўлена агульнасцю іх этнічных каранёў, блізкасцю моў і традыцый, працягласцю супольнага дзяржаўнага лёсу. Назіранні за творчым працэсам паказваюць, што «эстэтычныя эпохі станаўлення нацыянальных літаратур не супадаюць у гістарычным часе», таму ўплыў адной літаратуры на другую можа адбывацца ў іншым перыядзе. Так сталася з уздзеяннем на беларускае прыгожае пісьменства творчасці вялікага рускага паэта А.С. Пушкіна і – шырэй – самой пушкінскай эпохі, звязанай з працэсам станаўлення літаратуры як нацыянальнай культурнай з’явы.
У мастацкай творчасці беларусаў падобны працэс уласнага самавызначэння адбываўся ў пачатку XX ст. Невыпадкова ў літаратуры актуалізаваліся ідэі свабоды, патрыятызму, духоўнага ўзвышэння і самапазнання нацыі, што жывілі ў свой час музу А.С. Пушкіна. У савецкія дзесяцігоддзі, на якія прыпала творчасць народнага паэта Беларусі Аркадзя Куляшова, нацыянальная ідэя адышла ў разрад непапулярных (і нават небяспечных для яе носьбітаў), затое былі запатрабаваны ідэі дружбы і еднасці між народамі, што зноў-такі выклікала цікавасць да рускай класікі. Але галоўнае, відаць, – гэта агульначалавечы змест, высокая мастацкасць паэзіі А.С. Пушкіна, дзякуючы чаму яна была і будзе запатрабаванай не толькі ў рускай культурнай прасторы, але і ў шырокім іншанацыянальным кантэксце.
У адказе на анкету часопіса «Вопросы литературы» да 175-годдзя з дня нараджэння рускага паэта А. Куляшоў, адштурхнуўшыся ад памятных слоў некралога У. Адоеўскага «Сонца рускай Паэзіі закацілася» і разгарнуўшы сімволіку сонца ў часавай перспектыве, сказаў і пра ўласнае спасціжэнне творчага вопыту рускага генія: «Мне думаецца, што кожны сапраўдны паэт па-свойму рос «под сенью дружных муз», перажыў пачуццё пушкінскага «гнезда», юнацкай вернасці ідэалам высокай паэзіі, таго творчага стану, калі «душа стесняется лирическим волненьем». Далейшы самастойны лёс вызначалі жыццё, новы час, выхад з чароўнага палону пушкінскага тону і вобразаў да сваіх уласных форм выказвання думкі і пачуцця. Аднак гэта ніяк не было здрадай ранейшаму захапленню, таму што традыцыі Пушкіна вымагаюць не пераймання, а пошуку натуральнага слова, якое перадавала б дакладна і праўдзіва пайшоўшае наперад жыццё з уласцівымі яму клопатамі, запатрабаваннямі і складанасцямі».
Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст
Л.І. Толчыкава
АЛЯКСАНДР ПУШКІН I АРКАДЗЬ КУЛЯШОЎ:
НЕКАТОРЫЯ АСПЕКТЫ РЭЦЭПЦЫІ
2007 ..............
З усёй багатай спадчыны А. Куляшова, якая вывучаецца ў школе, найменш вядомым раздзелам застаецца яго плённая праца над мастацкімі перакладамі. Між іншым, праца гэтая адыграла вялікую ролю ў яго жыцці і творчай дзейнасці. Шмат якія класічныя творы загучалі ўпершыню на беларускай мове менавіта праз яго намаганні. Адным з першых у беларускай літаратуры паэт зразумеў вялікую сацыяльную значнасць перакладчыцкай працы і ролю самога перакладчыка ў суадносінах нацыянальнай літаратуры з усімі набыткамі сусветнага мастацтва. Сваёй працай А. Куляшоў зрабіў вялікі ўклад у развіццё тэорыі мастацкага перакладу на Беларусі. Як перакладчык паэт здолеў паказаць асаблівасці творчай манеры паэтаў, якія адрозніваюцца не толькі па стылю, але і па часовай адлегласці. Ужо адзін толькі гэты факт сведчыць пра высокае майстэрства Куляшова-перакладчыка. Доказам прызнання яго высокага прафесіяналізму з’явілася Дзяржаўная Прэмія БССР, якой ён быў узнагароджаны.
Перакладчыцкая дзейнасць паэта адыграла вялікую ролю як у жыцці – наладжванне асабістых кантактаў, сяброўства з перакладаемымі аўтарамі, – так і ў творчасці самога паэта. Часам нават давала штуршок да асабістага натхнення. Безумоўна, значнае месца ў творчасці Куляшова адыгралі ягоныя кантакты і ўзаемаўплыў з сучаснікамі – рускімі паэтамі: А. Твардоўскім, М. Ісакоўскім і інш. Але асобнае месца ў набыцці творчага вопыту, удасканаленні тэхнікі, пошуках свайго стылю, паэтычнага голасу займае спадчына рускіх паэтаў-класікаў. Асобна стаяць яго пераклады Пушкіна і Лермантава, што шмат значылі для Куляшова, бо, працуючы над імі, паэт многае засвоіў у пару ўласнай творчай вучобы. Як адзначыў ён пазней, далучэнне да гэтых перакладаў «з’явілася вялікай школай паэтычнага майстэрства».
Галоўным настаўнікам у гэтай своеасаблівай школе для маладога паэта стаўся А.С. Пушкін. Пазней А. Куляшоў напіша: «Мне цяжка назваць які-небудзь пэўны твор Пушкіна або вобраз, матыў, якія «запалілі» б мяне, сталі першаштуршком у працы над уласнымі рэчамі. Аднак любоў да паэзіі Пушкіна з юнацкіх год вызначыла мае адносіны да паэтычнай працы».
Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст
Марыя Апанасевіч
«ЯЎГЕН АНЕГІН»
У ПЕРАКЛАДЗЕ АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА
Крылатыя словы і выразы
2003 ......................
У фондзе рускіх крылатых слоў і выразаў спадчына Аляксандра Пушкіна займае першае месца. Цытаванне класіка рускай літаратуры пачалося яшчэ тады, калі быў жывы сам паэт, а сёння няма таго, хто б не ведаў і не выкарыстоўваў у сваім маўленні такіх выразаў, як любви все возрасты покорны, чем меньше женщину мы любим, тем больше нравимся мы ей, охота к перемене мест і іншыя, часам не задумваючыся, каму яны належаць.
Адна з самых багатых крыніц папаўнення рускай мовы крылатымі выразамі – раман у вершах «Яўген Анегін»: гэта і цытаты апісальна-побытавага характару (люблю я дружеские враки и дружеский бокал вина), і крылатыя выразы-афарызмы (а счастье было так возможно, так близко), і выразы-фразеалагізмы (его пример другим наука), і звароты фразеалагічна-перыфрастычнага характару (наука страсти нежной).
Шырокая вядомасць і частая ўжывальнасць такіх выразаў стварае для перакладчыка дадатковую складанасць: трэба максімальна дакладна перадаць сэнс і, па магчымасці, захаваць звыклае гучанне.
У пэўных выпадках граматычная і лексічная блізкасць беларускай і рускай моў дазваляюць дасягнуць сэнсавай і гукавой адпаведнасці. Некаторыя выразы аказваюцца блізкімі па гучанні, адпаведна арыгінальным перадаюць адценні сэнсу і добра ўкладваюцца ў радок:
чым меней мы жанчыну любім, тым больш мы даспадобы ёй;
покорны ўзросты ўсе каханню;
хто жыў і думаў, той не можа душой не зневажаць людзей;
не след здарма спрачацца з векам, дзе звычай – дэспат грамады;
прывычку даў нам лес здаўна: замена шчасцю ў нас яна;
ён, як жанчын, пакінуў кнігі;
збор стракатых глаў;
з карабля на баль.
Часам пры наяўнасці ў беларускай мове поўнага адпаведніка пушкінскаму слову-вобразу ці эпітэту А. Куляшоў выкарыстоўваў іншыя сінанімічныя слова ці выраз, блізкія па сэнсе і адпаведныя паэтыцы арыгінала: Они сошлись – волна и камень – Сышліся. Хваля са скалою (камень – скала); Завесил траурной тафтой – Завесіў чорнаю тафтой (траурная – чорная); Благословен и тьмы приход – Благаславен начы прыход (тьма – ноч); Я был рожден для жизни мирной / Для деревенской тишины – Радзіўся я для долі мірнай / I для вясковай цішыні (жизнь – доля); Лепажа стволы роковые – Лепажа вырабы страшныя (стволы роковые – вырабы страшныя); Он из Германии туманной / Привез учености плоды – Юнак з Нямеччыны туманнай / Привёз навукі мудры плён (учености плоды – навукі мудры плен).
Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст
Л. Малинина
О НЕКОТОРЫХ ОСОБЕННОСТЯХ
БЕЛОРУССКОГО ПЕРЕВОДА
«ЕВГЕНИЯ ОНЕГИНА»
1979 ..........................
В освоении белорусской литературой лучших традиций русской классики важную роль сыграли художественные переводы. Первые переводы пушкинской поэзии А.Обуховича, А.Гуриновича, М.Богдановича, а затем Я.Купалы, Я.Коласа и многих других, бесспорно, свидетельствуют о глубоких внутренних потребностях развивавшейся белорусской литературы. «Энциклопедия русской жизни», «Евгений Онегин» Пушкина стал её достоянием в30-е и 40-е годы нашего века. В только открывшемся Белорусском театре оперы и балета ставилась опера П.И. Чайковского, либретто которой на белорусский язык перевёл Ю.Дрейзин. К столетию со дня смерти А.С. Пушкина его роман в стихах перевёл А.Дудар. Уже в конце 30-х годов свой вариант перевода «Евгения Онегина» начал А.Кулешов, опубликовав его к 150-летию со дня рождения великого русского поэта. Этот перевод был принят белорусскими читателями и критикой, одно из свидетельств тому – несколько его переизданий (последнее – в 1967 г.).
Как показывает опыт переводчиков равных стран и времён, перевод «Евгения Онегина» сопряжён с немалыми трудностями. Он связан не только с психологией творчества (восприятие и творческая интерпретация подлинника), но и с целым рядом вопросов жанра, поэтики, стилистики, с рядом проблем лингвистических.
Чаще всего перевод А.Кулешова оценивается в целом достаточно высоко. Действительно, в нём много удач: адекватная передача «онегинской строфы», лёгкость, непринуждённость стиха, сохранение идейной концепции оригинала, его образной и изобразительной структуры. В обширном переводческом наследии Кулешова это – одна из его ранних работ, хотя после её первой публикации в ней можно отметить лишь несколько мелких правок. А.Кулешов в статье «О работе над переводом «Евгения Онегина» чётко определил свой метод перевода как творческий, принципиально отличающийся от построчных буквалистских воссозданий. Не отрицая возможных неудач, Кулешов с глубоким удовлетворением отметил свой писательский рост от столь тесного общения с великим творением Пушкина. Вполне возможна параллель между глубоким психологизмом лучших оригинальных произведений белорусского поэта, их реалистической масштабностью, вниманием к внутреннему миру героев, высотой идейно-эстетических позиций и центральным произведением лучшего русского поэта, о его гражданственности, народностью, гуманизмом, проблемой смысла жизни и общественной значимости личности.
Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст
А.А. Куляшоў
РАБОТА НАД ПЕРАКЛАДАМ
«ЯЎГЕНІЯ АНЕГІНА»
1970 .............................
Около двух столетий творческое наследие гениального русского поэта А.С. Пушкина привлекает к себе внимание людей разных национальностей. Он вне времени. Его произведения переводят на многие языки мира. Белорусские поэты также занимаются переводами сочинений всемирно известного поэта на родной язык. Обращение их к творениям классика русской литературы неслучайно. Как отмечает Янка Сипаков в своём предисловии к книге переводов русского гения на белорусский язык, «Аляксандр Сяргеевіч Пушкін – вечны скарб Расіі. У той жа час ён наш скарб, скарб усіх нас, зямлян... Пушкін – шматмоўны: з кожным народам ён гаворыць на яго ж мове».
Поэма «Цыганы», написанная Пушкиным в традициях романтизма, появилась в печати в 1824 г., а ее перевод на белорусский язык был выполнен через сто с лишним лет молодым поэтом Аркадием Кулешовым. Отрывки из поэмы были опубликованы в сентябрьском номере газеты «Літаратура і мастацтва» в 1936 г., полностью же ее напечатали в девятом номере журнала «Полымя рэвалюцыі», а отдельной книгой она вышла в 1937 г., спустя век со дня гибели великого русского поэта.
Несомненно, перед А. Кулешовым стояла довольно сложная задача – сделать адекватный перевод романтической поэмы выдающегося мастера слова, найти пушкинским поэтизмам соответствующие по семантике и в стилистическом отношении аналоги. Молодой поэт ищет различные способы передачи подобной лексики на белорусский язык. Ее основу в русском подлиннике составляют старославянизмы, довольно активно употреблявшиеся А.С. Пушкиным, особенно в ранний период его творчества. Как известно, славянизмы давно и прочно вошли в русский литературный язык, обогатив его отвлечёнными понятиями, терминами и др. Поэтические слова старославянского, реже общеславянского происхождения были унаследованы из литературы классицизма и широко использовались в качестве традиционного средства выразительности в сочинениях писателей первой половины XIX в. Они способствовали созданию в произведениях классицистов высокого слога, придавали текстам торжественность, важность, великолепие. У А.С. Пушкина они выполняют более разнообразные художественно-стилистические функции.
Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст
Р. Шкраба
«ЯУГЕНІ АНЕГІН» НА БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
1958 .................
Данесці да беларускага чытача на яго роднай мове ўсю ідэйную глыбіню і мастацкае майстэрства такога выдатнага твора, якім з’яўляецца раман у вершах «Яўгені Анегін», – справа надзвычай цяжкая і разам з тым вельмі пачэсная. Напісаны больш стагоддзя таму назад, у пару найбольшага росквіту паэтычнага таленту паэта, раман «Яўгені Анегін» да гэтага часу ніколькі не страціў свайго значэння як рэалістычны твор вялікай мастацкай сілы і дасканалага паэтычнага майстэрства.
Не многа ёсць у сусветнай літаратуры твораў, у якіх з такой паўнатой былі б адлюстраваны быт і звычаі разных пластоў грамадства, у якіх з такой мастацкай сілай былі б выяўлены грамадскія ідэалы і імкненні, як у пушкінскім рамане. Яго строфы асветлены полымем дзекабрысцкага паўстання.
Першы рускі раман у вершах зрабіўся для наступных пакаленняў паэтаў падручнікам рэалізма. Вялікі Бялінскі назваў яго энцыклапедыяй рускага жыцця. Класікі навуковага сацыялізма К. Маркс і Ф. Энгельс, якія чыталі твор Пушкіна ў арыгінале, спасылаліся на яго строфы, характарызуючы эканамічныя працэсы, што адбываліся ў прыгонніцкай гаспадарцы царскай Расіі ў першай палове мінулага стагоддзя. Многія пакаленні чытачоў па звонкіх строфах пушкінскага рамана пранікліся любоўю да багатай і вобразнай рускай мовы. Савецкія паэты вучацца ў Пушкіна паэтычнаму майстэрству, уменню пісаць вобразна, хвалююча і проста.
«У Пушкіна не адчуваеш верша, – пісаў Леў Талстой, – нягледзячы на тое, што ў яго рыфма і памер, адчуваеш, што інакш нельга сказаць». У гэтых словах дадзена вычарпальная ацэнка майстэрству вялікага паэта. Знайсці гэтае «інакш нельга сказаць», адначасова захоўваючы дух і майстэрства арыгінала, – вось задача, якую ставіць перад сабой кожны перакладчык паэтычнага твора. Зразумела, было б ідэальна, калі б удалося пры перакладзе з адной мовы на другую захаваць сэнс кожнага слова. Але паэтычны пераклад таму і лічыцца, паводле вызначэння самога Пушкіна, адным з найбольш цяжкіх відаў літаратуры, што перакладчык творыць сваё, арыгінальнае ў межах той ідэі і вобразнай сістэмы, якія ўласцівы арыгіналу. Гэты непахісны закон сфармуляваў яшчэ Сумарокаў, які пісаў:
Не мни, переводя, что склад тебе готов;
Творец дарует смысл, но не дарует слов.
Дзякуючы высокамастацкаму перакладу Аркадзя Куляшова аўтар «Яўгенія Анегіна» загаварыў на беларускай мове лёгка і непрымушана, як і больш ста год таму назад на старонках свайго рамана. Чытаючы беларускі пераклад, можна толькі здагадвацца, якіх творчых пошукаў каштавала перакладчыку, каб захаваць усе адценні пушкінскай ліры: то яе дасціпны гумар, то знішчальны сарказм, то горкую іронію, то поўны роздумаў шырокі эпічны размах, то элегічную задуменнасць.