top of page

ТВОРЧАСЦЬ

ТЭМАТЫКА ТВОРАЎ. РЭЦЭНЗІІ

"Працаваць за пісьменніцкім сталом нават з амаль бязважкім алоўкам у руцэ – рэч далёка не лёгкая. Толькі калі ты прапусціш праз уласнае сэрца тое, пра што пішаш, калі будзеш звязаны з тымі, для каго творыш, аднымі клопатамі, думкамі і пачуццямі – толькі тады твая літаратурная праца даставіць табе шчасце быць патрэбным людзям".

Аркадзь Куляшоў

Ж. С. Шаладонава

МАСТАЦКА-ПАЭТЫЧНАЕ АСЭНСАВАННЕ ТОПАСА ЛЕСУЎ ТВОРАХ Я. КОЛАСА

І А. КУЛЯШОВА

2023 ......................

У артыкуле даследуецца семантыка прасторавага вобраза лесу ў творах Я. Коласа і А. Куляшова. Раскрываецца эстэтычны патэнцыял дэндралагічнай вобразнасці не толькі як маляўнічага дэкору, але найперш у выяўленні лірычнай спавядальнасці аўтараў, іх філасофскіх рэфлексій, засяроджанасці на фундаментальных праблемах жыцця, творчасці, перспектыў гарманічнага развіцця і вышэйшай рэалізацыі чалавека, народа, краіны. Адзначана, што праз сімвалічнае напаўненне элементаў лясных ландшафтаў у мастацкіх палотнах адбываецца сінтэз прыроднага, інтэлектуальнага і філасофска-светапогляднага пачаткаў творчасці, раскрываюцца працэсы асобаснага і нацыянальна-ментальнага самапазнання.

Ключавыя словы: ландшафт, вобраз лесу, сімвал, метафара, светапогляд, філасофская рэфлексія, творчасць, гармонія, самапазнанне.

 

Уводзіны

Кожная прасторавая з’ява, аб’ект, дэталь у сілавым полі асэнсавана-творчага спасціжэння размяшчаюцца ў шырокай перспектыве духоўна-філасофскай, маральна-этычнай, культурна-гістарычнай змястоўнасці, пераўтвараюцца ў з’явы культуры, семантычна плотныя і сімвалічна ўскладненыя. «Лес і луг, поле і сцежка, рэчка і мельніца – усё гэта знакі ландшафтнага кода, паведамленні «прасторавага тэксту», у кожным з якіх хаваюцца сэнсавыя скарбы» [1, с. 24]. Разнастайнасць, зменлівасць, поліструктурнасць прыроднай асновы прадугледжваюць яе сэнсавую насычанасць і поліфанію. Як метадалагічную метафару У. Каганскі ўжывае атаясамліванне ландшафту са стракатым дываном, што ўяўляецца іканічным тэкстам: «Ландшафты і дываны падобныя – на іх глядзяць і па іх ходзяць нагамі, аднак і адрозненне вялікае. Дыван ландшафтаў вялікі, бязмежны, недыскрэтны, расплывісты і кантынуальны. Яго вузельчыкі – не толькі элементы ўзору, але і месцы жыцця, супольнасці, розныя і канфліктуючыя тэрытарыяльныя суб’екты» [2]. Паэтычныя творы таксама можна параўнаць з такім іканічным тэкстам-дываном, аформленым з тысячы ніцей, / З якіх аснована і выткана жыццё / І злучана быццё і небыццё [3, с. 283], у якім знаходзіць сваё сэнсавае выйсце і духоўна-культурную рэалізацыю «адбітак родных з’яў». Канцэптуальнасць ідэйна-эстэтычнага ўвасаблення прыродна-ландшафтных з’яў у вобразах зямлі, хаты, лесу, саду, рэчкі і інш. характарызуе іх як знакавыя рэаліі народна-нацыянальнага быцця і далучае да сферы мастацкага чалавеказнаўства.

 

Асноўная частка

Вобраз лесу вылучаецца сярод багацця і разнастайнасці ландшафтных вобразаў у выяўленча-творчай палітры беларускіх аўтараў, яму належыць знакавая роля ў маляўнічым афармленні пейзажна-календарных эцюдаў, стварэнні адмысловай лірычнай стыхіі, пазначанай гарманічна-трыумфальнай еднасцю прыроднага і чалавечага, трансляцыі глыбіннага быційна-філасофскага ведання пра чалавека, гісторыю, свет. Лес, што традыцыйна ўспрымаецца як маркёр беларускага нацыянальнага ландшафту, адзін з улюбёных паэтычных вобразаў айчынных аўтараў, хранатоп важнейшых гістарычных і біяграфічных падзей, транслятар своеасаблівай жыццёвай філасофіі.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Т.М. Мельнікава, Т.У. Ганчарова-Цынкевіч

ВЫЯВА ДРЭВА Ў ЛІРЫЦЫ А. КУЛЯШОВА

2012 ......................

Нацыянальная спецыфіка літаратуры праяўляецца ў творчасці пісьменнікаў даволі выразна праз вобразы прыроды. Уся мазаіка паэтычных перажыванняў можа перадавацца вобразамі «кветак», «ветрыка», «сонца», «дрэў» і інш. Безумоўна, раслінны пейзаж у лірыцы абапіраецца на нацыянальны светапогляд, фальклор, асабістыя матывы аўтара, яго біяграфічныя звесткі.

Лірыка А. Куляшова, народжаная па вышэйназваных схемах, уключае наступныя ландшафтныя абазначэнні: лес [1, с. 44, 50, 73, 76, 78, 133, 143, 145, 146], ельнік [1, с. 9, 10, 22, 71, 79, 123], бор [1, с. 23, 64, 66, 123], дуброва [1, с. 30, 44, 103], пушча [1, с. 28, 113, 130], парк [1, с. 10], гушчар [1, с. 143].

Паводле частотна-тэматычнага паказальніку М.Н. Эпштэйна, для рускай паэзіі характэрна большая ўвага да лесу ў Мандэльштама, Вазнясенскага, Нікіціна, Забалоцкага, Пушкіна, Буніна, Хлебнікава, Клюева, Цвятаевай; саду ў Фета, Пастэрнака, Пушкіна, Кушнера, Ахмадулінай, Палонскага, Талстога, Апухціна; бору ў Буніна, Клюева, Нікіціна. У А. Куляшова ў вершах больш за ўсё сустракаецца лес, ельнік, бор.

Вакол вышэйпералічаных вобразаў ў беларускага паэта склаліся найбольш устойлівыя матывы: «лес / ельнік / бор родная мясціна», «лес / ельнік / бор хата», «лес / ельнік / бор – сховішча, хованка, выратаванне», «лес /ельнік /бор –зараджэнне новага (жыцця, кахання, новых адчуванняў)», «лес / ельнік / бор –захаванне жыцця». У гэтай хаце пануюць мір, супакой, цішыня, нягледзячы на «след вайны», якая «прайшла лясамі». «А цяпер зязюлі // ў маўклівым лесе зноў закукавалі. // Чмель расправіў крылы лёгкія, шкляныя, // Паляцеў на кветкі ў закуткі лясныя» [1, с. 50]. Гэта жывая хата немажліва без жывых гадзін жыцця зязюлі («Чмель», «Спакойнага шчасця не зычу нікому», «З далёкага»): «Навошта... // зязюля без лесу // і лес без зязюлі?» [1, с. 73]. Зязюля з’яўляецца для аўтара сувязным звяном мінулага, цяперашняга і будучага: «Калі вясною закукуе // Зязюлю ў лесе раніцой, // Ты прыгадай вясну другую, // Сустрэчы нашыя з табой. //...Згадай усё, што нам жадала // Зязюля ў гучным гушчары...» [1, с. 143]. Строй хаты адпавядае надыходзячым святам жыцця – порам года. Так, да восені «лес шумлівы радзее», «лісты, як надзеі, // Аблятаюць на дол з пачарнелых галін» [1, с. 8].

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

В.В. Люкевич

ЛОКУСЫ РОДНОГО КРАЯ В ПОЭЗИИ

КОЛАСА И КУЛЕШОВА ВОЕННЫХ ЛЕТ

2010 ......................

Художественный образ Беларуси в поэзии Якуба Коласа и Аркадия Кулешова периода Великой Отечественной войны выявлен и в лексемах-синонимах образа с традиционной и соответствующей времени и его идеологии патриотической семантикой, а также и в многочисленных пространственных локусах – от ойконимов до гидронимов, дендронимов и даже флористических локусов. Лексемы-синонимы Беларуси – земля, край (краіна). В поэтических текстах обоих поэтов эти лексемы обозначают пространственные локусы с патриотической семантикой, соотнесенной с территорией, историей, материальной и духовной культурой, ментальностью народа Беларуси. Их можно назвать определяющими, основными локусами Беларуси, синтезирующими неисчерпаемое богатство патриотической семантики белорусской поэзии военной поры. Локусы пространства видовые – вёскі, сёлы, мястэчкі, гарады, хаты, плеці, палі, нівы, пожні, іржышчы (іржэўнікі), лугі, паплавы, балоты, лясы, дубравы, гаі, бары, бярэзнікі, дубы, сосны, бярозы, клёны, асіны, лаза, трысцё, чароты, верас, мох, узгоркі, курганы, рэкі, азёры, ручаі, завадзі, дарогі, шляхі, гасцінцы, бальшакі, сцяжынкі.

В художественных определениях локусов земля, край у обоих поэтов порой зафиксировано архетипическое, сохраненное в подсознании народа и человека как извечно традиционное, родовое. Земля у Коласа названа роднай, матуляй [1, с. 223, 242]. В отмеченных определениях мерцает «перенос» оберегающей функции семьи, Мудрой Матери на землю предков. Локус «зямлі-матулі» у Коласа одухотворен, излучает извечное в духовности белоруса, обусловленное родным простором:

 

Звіняць, пяюць як струны арфы новай

Вільготны луг, прасторы над зямлёй...

 

Такая ты, зямля, мая матуля,

I вы, малюнкі роднае зямлі

Эх, шмат чаго вы бачылі і чулі,

Спрадвечныя дарогі і палі!

[1, с. 241, 242].

 

Архетип Мудрой Матери, берегини семьи и, следовательно, спасительницы родной земли закодирован в балладе А.А. Кулешова «Маці». Баллада не случайно поэтом названа народной. История родной земли здесь представлена как извечное поползновение чужаков препятствовать коренным устоям жизнедеятельности белорусов. В образе щербатого камня, который закатили чужаки на белорусскую землю, отражены и огромность народных бед, ниспосылаемых родной земле чужаками, и величие жертвенного противостояния им. Бесплодный камень превращен в плодородную землю действенными проклятиями и неисчислимыми жертвами матерей, вынужденных посылать сыновей на защиту родного края. Патриотическая семантика архетипа семьи задействована и в песне крепостных жней о пахаре (аратым) и судьбе его родных и их земли в поэме «Сцяг брыгады».

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

2008 ................

А. Бельскі

ПРЫРОДА Ў ПАЭТЫЧНЫМ АДЛЮСТРАВАННІ

АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА

Яшчэ А. Блок, разважаючы пра катастрафізм быцця, адзначаў, што «мы жывем толькі тады, калі адчуваем сваю блізкасць да прыроды...» («Крушение гуманизма»). Ён ужо тады заўважыў расколіну ў адносінах чалавека і прыроды. Пачынала яна паглыбляцца не толькі з пачаткам эпохі імклівай тэхнізацыі і індустрыялізацыі, а і з тымі зменамі ў грамадскай свядомасці, калі чалавека абвясцілі вяршыняй цывілізацыі і царом прыроды, а ён, у сваю чаргу, пачаў кіравацца прагматычна-карыслівымі, спажывецкімі мэтамі і ўсталёўваць антыэкалагічную дактрыну паводзінаў. Згадайма хаця б славутае мічурынскае выслоўе: «Не будзем чакаць літасці ад прыроды». Уласна кажучы, пра цесную злучанасць і ўзаемазалежнасць чалавека і навакольнага свету гаварылася нямала, аднак паступова ў XX стагоддзі пачала дамінаваць антрапацэнтрычная філасофія, паводле якой «чалавек – цэласнасць, адрозная ад прыроды», «асобная сфера рэчаіснасці» і да т. п. Сітуацыя ж на сёння склалася такім чынам, што сучасныя эколагі, філосафы, культуролагі, пісьменнікі канстатуюць глабальнае парушэнне сувязі ў сістэме «Чалавек – Прырода»: «Узровень і логіка развіцця тэхнагеннай цывілізацыі прывялі чалавецтва да экалагічнага крызісу» («Известия», 2004, 22 сент.); «Сёння ўжо не толькі мы залежым ад прыроды, але і яна ад нас. Нашай воляй і нашым розумам – гэтым найвялікшым дарам... Прыроды і Гісторыі – мы павінны супрацьстаяць разбурэнню экалагічнай раўнавагі» (Ч. Айтматаў). Прадчуваючы небяспеку, нават згубнасць далейшай культывацыі чалавека як надпрыроднай сілы, вучоныя пачалі даводзіць думку пра выпрацоўку экалагічнага стылю мыслення і тым самым актуалізавалі новы светапоглядны падыход. Аднак, як думаецца, гэты канфлікт паміж чалавекам і прыродай паспяхова і значна раней вырашыла наша нацыянальная літаратура, якая ўвасобіла натурфіласофію гарманічнага існавання на зямлі, з нарастаннем негатыўнага ўздзеяння грамадства на навакольнае асяроддзе сцвердзіла экацэнтрычную канцэпцыю свету.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

2003 ..................

Ж.С. Церахава

ВОБРАЗЫ ПРЫРОДНАЙ СТЫХІІ Ў ЛІРЫЦЫ

А. КУЛЯШОВА 60-х ГАДОЎ

Аркадзь Куляшоў у росквіце творчых сіл даволі часта звяртаўся да філасофскай ацэнкі рэчаіснасці. Адна з агульначалавечых праблем, якую аўтар раскрываў у гэтым кірунку, – узаемаадносіны паміж чалавекам і прыродай. Звернем увагу толькі на адлюстраванне аднаго з напрамкаў гэтай праблемы – суіснаванне лірычнага героя і з’яў прыроднай стыхіі.

Сярэдзіна і другая палова XX ст. – час карэннага пераасэнсавання і пераацэнкі гістарычных падзей як грамадствам, так і асобным чалавекам. У Аркадзя Куляшова гэты мажорны роздум выявіўся ў шматлікіх творах «Новай кнігі» (1964) з полісемантычнымі вобразамі і асацыяцыямі. Паэт, строга ацэньваючы свае блуканні ў імклівым карагодзе гадоў, дакарае сябе «за сотні дзён, за сотні тысяч на вецер пушчаных хвілін». Сум і дакор знайшлі сваё выяўленне і ў шматлікіх пейзажных малюнках розных пор года. Яны даюць магчымасць больш глыбока зразумець унутраны стан паэта-творцы.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Е.К. Сычова

ОТНОШЕНИЯ ЧЕЛОВЕК И ПРИРОДА В ТВОРЧЕСТВЕ

А. КУЛЕШОВА: КУЛЬТУРНЫЙ КОНЦЕПТ

2001 ..........

В данном исследовании творчество А. Кулешова рассматривается с позиций лингвокультурологии. Своеобразие картины мира белоруса выявляется путем сопоставления текстов произведений А. Кулешова и их переводов на русский язык.

Обратимся к системе отношений Человек и Природа в произведениях А. Кулешова. Проследим древние корни поэтических образов, связанные с отражением этих отношений. Жизнь народов-земледельцев была неразрывно связана с природой, зависела от нее. Это вылилось в два культа: культ небесных сил и культ растительного начала.

Культ небесных сил у белорусов связан с представлением о боге Перуне. Следы мифа о Перуне до сих пор сохранились во внутренней форме белорусского слова пярун, так как это не просто молния, а молния, несущая божью кару. В русском языке нет полного эквивалента слову пярун. Ср. текст стихотворения А. Кулешова «Зіма ўцякае начамі...» и его перевода («Зима убегает ночами», пер. Я. Хелемского):

 

Ад перуновай кары             От кары молний летучих

Зіма ўцякае начамі.           Зима убегает ночами.

 

То есть гроза, молния действуют не случайно, как это можно понять из текстов русских переводов, – на самом деле, это судьба, рок, предопределено свыше. Такое понимание подтверждается наблюдениями А.К. Сержпутовского: «Часамі пярун не толькі б’е чарцей, але і ліхіх людзей, калі на іх Бог абазлуе».

Интересен еще один поэтический образ, связанный с мифом о Перуне: образ мельницы – млына. По древним поверьям, «Перун передвигался по грозовому небу на мельничном жернове, освещая землю молниями».

Ср. также наблюдение А.Н. Афанасьева: «У белорусов сохранилось знаменательное поверье, что горные духи (гора = тучи), подчиненные Перуну и вызывающие своим полетом ветры и бурю, возят на себе громовой жернов, на котором восседает сам Перун с огненным луком в руках».

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

bottom of page