top of page

ТВОРЧАСЦЬ

ТЭМАТЫКА ТВОРАЎ. РЭЦЭНЗІІ

"Працаваць за пісьменніцкім сталом нават з амаль бязважкім алоўкам у руцэ – рэч далёка не лёгкая. Толькі калі ты прапусціш праз уласнае сэрца тое, пра што пішаш, калі будзеш звязаны з тымі, для каго творыш, аднымі клопатамі, думкамі і пачуццямі – толькі тады твая літаратурная праца даставіць табе шчасце быць патрэбным людзям".

Аркадзь Куляшоў

Аляксандр Мікалаевіч Макарэвіч

ПАЭМА А. КУЛЯШОВА «ХАМУЦІУС»:

АСАБЛІВАСЦІ МАСТАЦКАГА СВЕТУ ТВОРА

2021 ..................

Вызначаюцца і характарызуюцца састаўляючыя паэмы А. Куляшова «Хамуціус» як героіка-рамантычнай версіі гістарычных фактаў: 1) спалучэнне гераічных і рамантычных матываў; 2) падзеі і факты як складнікі рамантычных матываў; 3) постаць К. Каліноўскага як вобраз героя з выразным культам ідэалу грамадскага змагання; 4) праблематыка твора як складнік яго гістарычнай рухомасці і, адпаведна, актуальнасці; 5) скіраванасць твора ў дзве гістарычныя змагарныя плоскасці: блізкую (развіваецца ў мастацкім свеце твора) і аддаленую (у рэцэпцыйную прастору іншага часу).

 

Да ліку літаратурных твораў, якія можна разглядаць як мастацкую версію гістарычнага факта, у беларускай літаратуры можна аднесці, напрыклад, такія, як «След ваўкалака» Л. Дайнекі, «Прадыслава» В. Іпатавай, «Пры апазнанні – затрымаць» В. Хомчанкі, «Круг» А. Пашкевіча, «Гасцініца «Бельгія» Г. Севярынец і шэраг іншых. Сярод іх і творы, прысвечаныя постаці К. Каліноўскага, – п’еса У Караткевіча «Кастусь Каліноўскі. Смерць і неўміручасць» (1963, створана да 100-годдзя паўстання 1863 г.) і драматургічная паэма А. Куляшова «Хамуціус» (1974–1975).

Звяртаючыся да характарыстыкі асаблівасцей мастацкага свету драматургічнай паэмы (далей – паэма) А. Куляшова «Хамуціус», вызначым адну з галоўных яе асаблівасцей – героіка-рамантычны твор. Гэтая асаблівасць, на наш погляд, паўплывала на спецыфіку рэканструкцыі гістарычных фактаў у форме мастацкай версіі.

Адлюстраванне гістарычнай асобы – Кастуся Каліноўскага – як літаратурнага вобраза ў паэме А. Куляшова адбываецца найперш з пазіцыі гераізацыі асобы «дыктатара Літвы і Беларусі». Такая ідэйна-мастацкая асаблівасць дадзенага твора выводзіла яго аўтара ў прастору гераізацыі ідэй, намераў, учынкаў Кастуся Каліноўскага і інш. Гераічны матыў змагання становіцца дамінуўчым у творы. У сваю чаргу ён аздабляецца шэрагам рамантычных матываў з адпаведным вобразна-семантычным іх напаўненнем.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

2016 .....................

А.М. Ненадавец

ГІСТАРЫЧНАЯ ПАМЯЦЬ НАРОДА

(паводле паэмы А. Куляшова «Хамуціус»)

Перадгісторыя гэтага твора, відаць, даволі простая, і разам з тым, складаная. Простая, бо ішоў да гэтай мэты паэт усё сваё творчае жыццё, а складаная, бо гэтулькі яму давялося прааналізаваць, перадумаць, у нечым, бясспрэчна, сумнявацца, нешта назаўсёды адкінуць, з нечым не пагадзіцца, а ў нечым і засумнявацца. Не таму, што не верыў, што не меў сіл для вырашэння задачы, а таму, што нават высокаадоранаму чалавеку ўласціва памыляцца. Нікуды ад гэтага не схаваешся ды і не ўсё, далёка не ўсё прадугледзіш наперад.

Ускладнялася справа напісання паэмы «Хамуціус» яшчэ і тым, што гістарычная тэма ў беларускай літаратуры таго часу (не была нейкім своеасаблівым выключэннем і паэзія) была слаба распрацавана. Не было з кім асабліва параўноўвацца і не было на каго спасылацца. Атрымлівалася, што аўтар заставаўся сам на сам з вырашэннем праблемы і характэрнай асаблівасцю яе было тое, што адзін аспект закранаў другі і г.д.

Вядома ж, гістарычная тэматыка прадугледжвае заўсёды актыўную працу творцы з архіўнымі дакументамі. У гэтым заключалася своеасаблівая падрыхтоўчая праца для фону вялікага палатна, задуманага А. Куляшовым. Задума, як вядома, выношвалася даўно, а вось той спецыяльнай падрыхтоўкі, якраз-такі, і не ставала. Замянілася ўсё аўтарскім вымыслам і інтуітыўным адчуваннем гістарычнай сітуацыі, падборам лірычных уставак і разважанняў. Не выключана, што многае магло даць і кантактаванне з беларускімі гісторыкамі і літаратуразнаўцамі, якія «ўжыліся» ў перыяд паўстання 1863 г. на Беларусі, якія запроста маглі падказаць, як і што здзяйснялася на самой справе.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

2014 .....................

В.Ю. Бароўка

ГІСТАРЫЧНЫЯ ФАКТЫ I МАСТАЦКІ

ВЫМЫСЕЛ У ПАЭМЕ А. КУЛЯШОВА

«ХАМУЦІУС»

Паэма «Хамуціус» (1975) – твор пра мінулае, пра непарыўную сувязь розных храналагічных перыядаў. Канцэптуальны эстэтычны падыход Аркадзя Куляшова да гістарычных фактаў акцэнтаваны ў радках эпіграфа «Ствараючы аблічча свету новага, ствараем мы і новае аблічча тым, хто загінуў», узятых з выказвання румынскай пісьменніцы Марыі Бануш, аднагодкі беларускага аўтара. «Хамуціус» галоўным чынам прысвечаны паказу паўстання 1863 года і яго кіраўніку Кастусю Каліноўскаму.

У адным з артыкулаў вядомы расійскі літаратуразнаўца В.Б. Шклоўскі заўважыў: «Сюжэт гістарычнага рамана звязаны з тым, што фабула, асноўнае дзеянне падказаны гісторыяй» [4, с. 465]. Гэтыя словы цалкам стасуюцца і да спецыфікі сюжэта паэмы Аркадзя Куляшова. Беларускі аўтар узяў за аснову гістарычныя факты, ён узнавіў пярэдадзень паўстання (непасрэдны пярэдадзень, падрыхтоўку, напрыклад, Урублеўскі гаварыў, што пасля дэманстрацый 1862 года Польшча нагадвае вулкан; падзеі 1830 года і іх наступствы), само паўстанне і рэха паўстання ў наступныя часы (паэт паказаў барацьбу парыжскіх камунараў, увёў вобраз дасведчанага ў гісторыі XIX стагоддзя юнака з будучыні).

У творы дзейнічаюць або толькі згадваюцца рэальныя гістарычныя асобы: Кастусь Каліноўскі, Валерый Урублеўскі, Антанас Мацкявічус, Уладзіслаў Малахоўскі, Ціт Далеўскі, Зыгмунт Чаховіч, Фелікс Віславух, Баляслаў Длускі, Зыгмунт Серакоўскі, Якуб Гейштар, Нестар Дзюлёран, Вітальд Парафіяновіч, Міхаіл Мураўёў, Аляксандр Лосеў, Аляксандр Масалоў і некаторыя іншыя.

Аўтар знакамітага вершаванага трактата «Паэтычнае мастацтва» не без іроніі пісаў: «Поэзия мертва, когда в стихах ленивых / Поэт копирует историков спесивых» [2, с. 436]». Куляшоўскі «Хамуціус» – паўнавартасны мастацкі твор, яго нельга назваць ні проста летапісам, ні паэтычным летапісам паўстання 1863 года, таму што, па-першае, пісьменнікам удала спалучаны дыскантынуальнасць з храналагічным аповедам, а па-другое, аўтар прапанаваў сваю версію падзей і асоб таго адносна далёкага ад яго перыяду. Пры аналізе славутага рамана «Вайна і мір» Л.М. Талстога сучасная расійская даследчыца Е.М. Цымбаева слушна зазначыла: «Мастак не вучоны, мастацкая праўда не тоесная праўдзе гістарычнай. Вольнасці абыходжання з гістарычнай ісцінай уяўляюцца ў літаратурным творы абсалютна правамернымі, бо аўтар апісвае не столькі тое, што было, сколькі тое, што магло быць – ці нават, як яму здаецца, магло б быць» [3, с. 175].

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Серж Мінскевіч

ДУША ГЕРОЯ ПАВОДЛЕ АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА

2011 .............

Спакойнага шчасця не зычу нікому:

Навошта грымотам маланка без грому,

Навошта ручай без пякучае смагі,

Халодная ўвага, не вартая ўвагі,

Жаданні, што прагныя крылы згарнулі,

Зязюля без лесу і лес без зязюлі?

Аркадзь Куляшоў

 

Гэтыя радкі са школьных гадоў засталіся ў маёй памяці. Спецыяльна я іх не вучыў, не «зазубрываў», выконваючы хатняе заданне. Яны самі па сабе, пасля таго як я іх упершыню прачытаў у школьным падручніку, пасяліліся ў маіх думках. Сапраўды, паэтычныя словы, шчырыя дакладныя і адпаведныя ўласнае натуры, адбіваюцца ў памяці, спадарожнічаюць на працягу ўсяго жыцця. У гэтым невялікім вершы сфармулявана квінтэсенцыя імкненняў чалавека і праграма яго быцця, безумоўна, для высакароднай і дзейснай асобы.

Яшчэ адна нечаканая, скажам, непрагназаваная сустрэча з паэзіяй Куляшова адбылася напрыканцы 1990-х. Я пазнаёміўся з таленавітым грузінскім мастаком Кахаберам Гагохіа (нядаўна яго выстаўка прайшла ў мінскім Траецкім прадмесці). Ён, як выявілася, быў заўзятым меламанам – збіраў найлепшыя ўзоры музычнага мастацтва з усіх куткоў свету. Чаго толькі ён не меў у сваёй калекцыі – спевы індзейцаў і «шчоўкаючыя» песні пігмеяў. Былі і беларускія фальклорныя запісы.

– Я магу, калі хочаш, праспяваць разам з табой беларускую песню, – аднойчы прапанаваў Кахабер.

– Калі я яе ведаю, давай паспрабуем, – асцярожна пагадзіўся я.

– Яе ўся Грузія ведае і нават вучылася па ёй спяваць.

– I што гэта за песня, якая нават грузінаў – прыроджаных вакальных майстроў – можа навучыць спевам? – здзівіўся я.

Кахабер на беларускай мове, безумоўна, з грузінскім акцэнтам, пачаў спяваць, і трэба прызнацца вельмі прыгожа, каларытна, сакавітым густым голасам песняроўскую «Алесю».

Прызнаюся – гэта адна з маіх улюбёных песняў, аднак падцягнуць я не змог, бо не маю патрэбных вакальных дадзеных, аднак мне было вельмі прыемна, я адчуваў гонар за беларускую культуру, за Беларусь.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Уладзімір Гніламёдаў

ПАЭМА ПРА КАСТУСЯ КАЛІНОЎСКАГА

2011 .....................

Гэтую тэму беларуская літаратура кранала не адзін раз. Быў кінафільм пра Кастуся Каліноўскага з ленінградскім акцёрам М. Сіманавым у галоўнай ролі. У 30-я гады М. Танк па даручэнні кіраўніка камсамола Заходняй Беларусі М. Дворнікава (загінуў пазней у Іспаніі) напісаў паэму «Кастусь Каліноўскі». Паэма вызначалася гераічным гучаннем і агітацыйным пафасам, але вялікага розгаласу сярод чытачоў магчыма і не мела. П. Броўка ўспомніў Каліноўскага ў сваёй паэме перыяду Вялікай Айчыннай вайны «Беларусь» і вершы «Кастусь Каліноўскі». Згадвалі пра палымянага рэвалюцыянера-дэмакрата, публіцыста, паэта, аднаго з кіраўнікоў паўстання 1863–1864 гадоў у Польшчы, Беларусі і Літве М. Маніара, В. Таўлай, П. Панчанка, пісалі У. Караткевіч, С. Яновіч (цікавая аповесць «Сярэбраны яздок») ды іншыя паэты і празаікі. Я назваў толькі некаторых. Сказаў тут сваё важкае слова і выдатны наш паэт Аркадзь Куляшоў, творчая спадчына якога і сёння заслугоўвае вялікай увагі і пашаны. Да вобраза Кастуся Каліноўскага ён звяртаўся на завяршэнні свайго жыццёвага і творчага шляху, падсумоўваючы свае духоўныя і мастацкія пошукі і досвед. Паэма «Хамуціус» убачыла свет у 1975 годзе. У канцы гэтага года маскоўская «Литературная газета» разаслала анкету з просьбай назваць лепшы твор года. Я спыніўся на «Хамуціусе» Куляшова. Аркадзь Аляксандравіч патэлефанаваў, прачытаўшы ў газеце мой адказ на анкету, выказаў падзяку за падтрымку. У кароткім дыялогу ён сказаў:

– Мяне, ведаеце, захапіла веліч гэтай постаці, гераізм і самаахвярнасць Хамуціуса, маштаб гэтай асобы. А потым яго каханне да Марысі! «Марыська чарнаброва, галубка мая...» Гэта па-першае. Па-другое, я хацеў сказаць, што паўстанне 1863–1864 гадоў – звяно ў чарадзе еўрапейскіх рэвалюцый XIX стагоддзя. Марыся шукае свайго каханага Хамуціуса на барыкадах Парыжскай камуны...

Аркадзь Аляксандравіч расказаў, што, рыхтуючыся да рэалізацыі сваёй задумы, пазнаёміўся з многімі матэрыяламі, літаратурай як навуковай, так і мастацкай, белетрыстыкай. Прачытаў, напрыклад, зразумела, з крытычным поглядам, дылогію У. Крастоўскага «Крывавы пуф», напісаную адразу пасля падаўлення паўстання на матэрыяле яго падзей. У. Крастоўскі – жандарскі ротмістр, службовец у адміністрацыі генерала Мураўёва, сваю дылогію ён назваў «Хроникой о новом смутном времени государства Российского». Потым я і сам прачытаў гэтую дылогію, цікавую ў пазнавальным сэнсе.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

2011 ..........................

Валянціна Куляшова

ПА СТАРОНКАХ «ХАМУЦІУСА»

Пра тое, як стваралася паэма «Хамуціус», якія падзеі падштурхнулі Аркадзя Куляшова да яе напісання, мы папрасілі расказаць дачку пісьменніка Валянціну Аркадзьеўну Куляшову.

– Паважаная Валянціна Аркадзьеўна, паэма «Хамуціус» – адзін з самых значных твораў Аркадзя Куляшова. Чаму ж так сталася, што ёй не нададзена належнай увагі?

– Да «Хамуціуса», як і да асобы Каліноўскага, ёсць стаўленне дзвюх узаемавыключальных груповак, пазіцый. Калі для Расіі ён здраднік, чым і тлумачыцца яго лёс, то для Беларусі ён герой. І ў дачыненні да паэмы майго бацькі гэтыя розныя стаўленні існавалі заўсёды, і імі тлумачыцца ўсё, што адбывалася з творам. Пасля напісання «Хамуціуса», розныя адносіны пачалі назірацца і да асобы Аркадзя Куляшова ўвогуле. Гэта была апошняя вялікая паэма, твор, які можна ставіць на сцэнах беларускіх тэатраў, твор глыбока патрыятычны і дасканалы ў плане майстэрства.

– Я родам з Нарачы, і мне заўсёды было цікава, што ж адбывалася за агароджамі пісьменніцкіх лецішчаў Танка, Лынькова, Куляшова. Раскажыце, калі ласка, як Аркадзь Куляшоў пісаў «Хамуціус»?

– Я назірала, як стваралася паэма «Хамуціус» і пэўным чынам удзельнічала ў яе напісанні: гатавала бацьку каву, праветрывала памяшканне, якое было проста шызым ад цыгарэтнага дыму. Паэма пісалася не толькі на Нарачы, але і ў Мінску. Апошнія радкі Аркадзь Куляшоў дапісваў у Нясвіжы ў Радзівілаўскім замку. Мы пачалі туды ездзіць у адпачынак спачатку сям’ёй у 1946 годзе. Потым бацька прызвычаіўся да тых мясцін. Дарэчы, ён вельмі любіў там з мастка лавіць рыбу. І ўвогуле, каб яму добра пісалася, ён павінен быць у даўно знаёмых абставінах, тых, якія выклікаюць у яго станоўчыя эмоцыі. Толькі на хвалі любові творчы чалавек можа працаваць. І не важна, аб чым ён пры гэтым піша. Яно можа быць і трагічным, і драматычным, але хваля, на якой працуе творчы чалавек – хваля Боскае любові. Таму Аркадзь Куляшоў пісаў у асноўным на Нарачы, дзе, па сутнасці, працаваў амаль 25 гадоў. Навакольнае асяроддзе вельмі ўплывала. Ён любіў возера, да лясоў быў прызвычаены з дзяцінства, любіў збіраць грыбы, лавіць рыбу. Не скажу, што яму добра пісалася ў горадзе. Куляшоў заўсёды працаваў, адасобіўшыся ад астатніх, зачыніўшыся ў адным з пакояў, у сваім свеце. Клікаць яго на вячэру было не варта, бо ён жыў па законах творчасці. Вось калі ў яго скончыцца пэўны кавалак працы, напрыклад, глава, калі ён закончыць тое, што пачаў пісаць раніцай, сыдзе хваля натхнення, тады яму была неабходна паўза, у першую чаргу духоўная. І тады ён успамінаў пра зямныя патрэбы. У час працы над творам ён мог толькі паліць цыгарэты. Таму ў пакоі было дужа накурана. Што, канечне ж, выклікала спазмы сасудаў і скарачала жыццё ў рэшце рэшт.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Г.П. Харошка

«ХАМУЦІУС» АРКАДЗЯ КУЛЯШОВА –

ВЯРШЫННАЕДАСЯГНЕННЕ

ДРАМАТЫЧНАГА ЭПАСУ

2006 .......................

Артыкул прысвечаны драматычнай паэме А. Куляшова «Хамуціус», у якой адлюстраваны гістарычныя падзеі 1863–1864 гг. – паўстанне на Беларусі пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага. Засяроджваецца ўвага не толькі на змесце паэмы, але і на задуме твора. Падкрэсліваецца, што структура паэмы «Хамуціус» прадвызначана архіўнымі дакументамі пра дзейнасць рэвалюцыянера-дэмакрата К. Каліноўскага. Але не дакумент дамінуе ў структуры паэмы. Перад намі – цэласны мастацкі вобраз, надзелены рысамі, якія ўласцівы канкрэтнай гістарычнай асобе. Апісваецца тагачасная рэчаіснасць, раскрываецца псіхалагічны стан герояў, іх унутраны свет. У паэме ўмела спалучаны гістарычнае мінулае і мастацкая выдумка.

Паэма «Хамуціус» – адзін з тых твораў, у якіх народнае жыццё паказана як сапраўднае эпічнае дзеянне і гераічная драма, мастацкае сцвярджэнне ў нацыянальным быцці агульначалавечых ісцін. Падкрэсліваецца жанравая спецыфіка драматычнага твора, яго мастацка-эстэтычныя ўласцівасці.

 

Пяцідзесятыя і асабліва шасцідзесятыя гады XX стагоддзя адметныя інтэнсіўным ростам вершаванага эпасу. За гэтыя гады была створана немалая колькасць паэм, разнастайных па змесце і жанравых асаблівасцях, ад уласна лірычных да шырока разгорнутых эпічных палотнаў, ад сучасных – да гістарычных па тэматыцы. Што датычыцца жанру драматычнай паэмы, то, у адрозненне ад іншых відаў, яна не вельмі актыўна заявіла пра сябе ў гэты перыяд, хоць асобныя «спробы» ў названым напрамку мелі месца. Але гэта былі толькі слабыя спробы асобных аўтараў. На наш погляд, такія даволі абыякавыя адносіны да драматычнага жанру з боку паэтаў можна патлумачыць як аб’ектыўнымі, так і суб’ектыўнымі прычынамі. Па-першае, драматычную паэму беларускія майстры слова не здолелі ацаніць як форму эстэтычную. Таму што гэта няпросты жанр у літаратуры. Яго эстэтыка патрабавала ад паэтаў пэўных намаганняў і творчага таленту.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Е.И. Кевлюк

К. КАЛИНОВСКИЙ В ИЗОБРАЖЕНИИ

А. КУЛЕШОВА И В. КРЕСТОВСКОГО

2001 .......................

Будущее, говорят, всегда советуется с прошлым. История переполнена трагедиями, но переосмысление их лишь тогда имеет значение, когда в их содержании рассматриваются наши злободневные проблемы. В этом случае история по-настоящему современна и актуальна.

На историческом пути белорусов к свободе и национальной консолидации исключительно важное место занимает деятельность и творчество Константина Калиновского – борца за социальное и национальное освобождение всех народов тогдашней Российской империи.

В драматической поэме А. Кулешова «Хамутиус» и в историческом романе В. Крестовского «Кровавый пуф» изображение событий 1863–64 годов тесно переплетается с углубленно-историческим осмыслением роли деятельности Калиновского в процессе истории и с воссозданием посредством художественного образа личности революционного деятеля.

«Хамутиус» А. Кулешова – дань памяти руководителю национально-освободительной борьбы 1863–64 годов; «Кровавый пуф» В. Крестовского – «оценка подлинных планов Калиновского и изображение «силы», которая стояла на белорусских землях в годы восстания».

В. Крестовский писал свой роман по свежим следам событий, встречался и общался с непосредственными свидетелями и участниками восстания, обладал обширной информацией, включавшей в себя разнообразную и многокрасочную мозаику достоверных и подлинных фактов.

Для Кулешова, воссоздавшего события столетней давности, немаловажную, роль должны были играть такие обстоятельства и факторы, как «дистанция времени легенды, домыслы и даже мифы, неизбежно появлявшиеся вслед за событиями такого масштаба, как восстание 60-х годов. Все это не могло не повлиять в определенной мере на поэтизацию и романтизацию образа К. Калиновского, вышедшего из-под пера автора «Хамутиуса».

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Г.Л. Лапцева

АБ РОЛІ ЛІТАРАТУРНА-ГІСТАРЫЧНЫХ

РЭМІНІСЦЭНЦЫЙУ ПАЭМЕ

А. КУЛЯШОВА «ХАМУЦІУС»

1987 ....................

Аўтары большасці даследаванняў пра «Хамуціус», адзначаючы яго класічнае гучанне, падкрэсліваюць пэўную арыентаванасць твора на вяршыні сусветнай літаратуры і, перш за ўсё, шэдэўры Шэкспіра і Гётэ.

Сапраўды, у паэме А. Куляшова няцяжка знайсці шэкспіраўскія матывы: вяршынь самаахвярнасці дасягае ўзаемнае пачуццё Каліноўскага і Марысі, Юрась Старжыцкі прыходзідь памерці на магілу сваёй каханай (прыгадаем Рамэа ў склепе Капулеці). «Свет – наш Мантэкі, час – наш Капулеці», – усклікае куляшоўская гераіня, зразумеўшы, што ў часы Рамэа і Джульеты яшчэ магчыма было бегчы з Вероны, але зараз няма дзе схавацца, таму што ўвесь свет і нават час – іх Мантэкі і Капулеці!. Тут, у падтэксце твора, яскрава акрэслена тая нябачная грань, за якой сумная аповесць пра юных закаханых заканчваецца і пачынае набіраць моц трагедыя другога маштабу з невырашальным гамлетаўскім пытаннем.

У паэме трапна выкарыстоўваецца і сэнсавая антытэза. Жаўранак, прадвеснік раніцы, нібы вораг закаханых, перапыняе кароткую ноч шчасця. Аднак у «Хамуціусе» песня жаўранка – сімвал надзеі, магутны аптымістычны акорд у халтурным харале ночы. «Ідзі ў манахіні!» – заклікае Афелію Гамлет, імкнучыся зберагчы ў брудзе жыцця гэты амаль бесцялесны ўзор бездакорнай цнатлівасці. У Куляшова сама Марыся, здавалася б, створаная, каб «раджаць на зайздрасць нівам // Калыскі калыхаць, як каласкі», – выракае сябе на манастырскае існаванне. Гэтым самым мастак паказвае варожасць таго грамадскага ладу не толькі законам чалавечнасці, але і самой прыродзе, яе спрадвечнаму мацярынскаму пачатку.

У абліччы куляшоўскай гераіні адбываецца своеасаблівае зліццё культурна-гістарычных рэмінісцэнцый (Джульета, Афелія, дзева Марыя) з элементамі фальклорнай, часам нават «паганскай» паэтыкі.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

В. Каваленка

ВАЖНЫ ЗДАБЫТАК

НАЦЫЯНАЛЬНАГА ЭПАСУ

1979 .................................

К а п і т а н

Няўжо Марыся спадзяванне мае

На нейкі цуд?

 

М а р ы с ь к а

О не! На манастыр.

(А. Куляшоў. «Хамуціус»)

 

Ты сказал мне: «Ну что ж, иди в монастырь

Или замуж за дурака...»

Принцы только такое всегда говорят,

Но я эту запомнила речь, –

Пусть струится она сто веков подряд

Горностаевой мантией с плеч.

(А. Ахматава. «Чытаючы «Гамлета»)

 

Радкі новай паэмы А. Куляшова «Хамуціус» адразу захапляюць, нават удараюць як адкрыццё. Яны чаруюць не толькі куляшоўскай паэзіяй верша, а нечым яшчэ – спачатку неўсвядомленым, неспазнаным, але моцным і выразным. Паэма «Хамуціус», бадай, – адзін з тых твораў, якія найвастрэй з усяго напісанага ў пасляваенны час будзяць чытацкае адчуванне мастацкай навізны, адчуванне салодкае, бо яно – рэдкае.

Так, спачатку гэта вострае адчуванне новага. I толькі пазней, калі прачытана і перажыта (менавіта – перажыта!) уся паэма, становіцца ясным, што з’явілася не толькі цікавая па зместу, высокамастацкая рэч. Яна ўладарна змушае – а гэта дадзена не ўсім нават лепшым творам – неяк міжвольна нагадаць усю творчасць паэта, звярнуцца памяццю да важнейшых багаццяў роднай літаратуры, думаць пра сусветнае мастацтва, злучаць іх разам у душэўным перажыванні. А такое пад сілу творам выключным, на долю якіх выпадае стаць прыкметнай вяхой у нацыянальным літаратурным развіцці.

Увесь мастацкі лад новай паэмы А. Куляшова, глыбіня яе праблематыкі ўмацоўваюць у перакананні, што з ёю сучасная беларуская паэзія зрабіла важны крок наперад. Які ж ён, гэты крок? У чым яго наватарства і эстэтычны сэнс?

Пра гэта крытыка будзе пісаць шмат і доўга. А пакуль – першыя спробы пранікнуць у глыбіні яе зместу, адчуць дасканаласць верша.

Паэма «Хамуціус» – пра падзеі 1863 г. на тэрыторыі Беларусі, пра паўстанне пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага супраць царскага самаўладства, пра самога кіраўніка паўстання («Хамуціус» – адна з нелегальных клічак Кастуся Каліноўскага, паходзіць ад слова «хам», у значэнні мужык, прасталюдзін).

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

1977 ...................

Мікола Арочка

АДРАДЖЭННЕ ДРАМАТЫЧНАЙ ПАЭМЫ

На дрэве паэтычнага эпасу ў наш час магутна адрастае адно купчаста-зялёнае адгалінаванне: драматычная паэма. Яна ўступіла ў свой чарговы, дужа спрыяльны, як бы вясновы перыяд інтэнсіўнага развіцця. Чым выкліканы працэс яе сучаснага жанравага бурнага «прыросту»?

Паэма Аркадзя Куляшова «Хамуціус» – гэта класічна-вяршынны твор, які значна прасвятляе жанравыя далягляды нашай паэмы, пашырае панарамнае бачанне ўвогуле ўсяго паэтычнага эпасу і ў прыватнасці – драматычнай паэмы.

У літаратуры не часта надыходзяць такія перыяды, калі буйныя таленты, нібы згаварыўшыся, пасылаюць ластаўкі сваіх творчых задум да Шэкспіра.

Парада «болей шэкспірызаваць», выказаная калісьці К. Марксам і Ф. Энгельсам у вядомых лістах да Ф. Ласаля, сведчыць, наколькі актуальна важны і жыватворны гэты працэс ва ўсе часы, асабліва тады, калі літаратура «франтальна» паварочваецца да напружана-драматычнага асэнсавання вялікіх ісцін у кантэксце агульначалавечай гісторыі.

Звычайна ў такія часы плённы працэс захоплівае многія кантыненты літаратур, многія іх роды і жанры, распаўсюджваецца на гуманістычны змест усяго мастацтва. Аднак асноўныя зрухі перш за ўсё адбываюцца ў сферы наватарскага абнаўлення паэмы-драмы, паэмы-трагедыі. Усё пачынаецца менавіта з іх адраджэння ці нараджэння.

Калі думаеш пра заканамернасці творчага працягу, увагу запыняе, скажам, такая асаблівасць: дух Шэкспіра пасля доўгага, амаль двухсотгадовага знаходжання ў «царстве ценяў», уваскрашона і магутна пераўтворана залунаў спачатку не над сваёй радзіннай зямлёй, а ў вялікіх трагедыях Шылера і Гётэ, і ўжо трохі пазней – у філасофскіх містэрыях, трагедыях Байрана і Шэлі.

А з другога боку: як арганічна ўліліся тады літаратуры славянскага свету ў шырокую плынь таго ж «рэнесансавага» стану – яго не ўявіш без укладу, што ўнеслі ў драматычнае светаадчуванне жыцця Пушкін, Міцкевіч, Шаўчэнка.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

1977 .............................

Мікола Арочка

ВЕТВИ МОГУЧЕГО ДРЕВА

Аркадий Кулешов. – Две поэмы.

Перевод с белорусского.

М., «Советский писатель», 1977.

Драматическая поэма – трудный жанр. Вспомним слова Белинского: «Драматическая поэзия есть высшая ступень развития поэзии и венец искусства, а трагедия есть высшая ступень и венец драматической поэзии». Однако я не склонен, руководствуясь этим определением, считать, что творческий путь вел Кулешова неуклонно только сюда, к драматической поэме-трагедии. Хотя драматическая поэма находилась на пути творческих исканий Кулешова как область неизбежная.

В одной из своих статей А. Кулешов приводит строки Н. Ушакова: «Улетела ласточка к Шекспиру, жду, когда вернется от него». Цитирование, должно быть, не случайное. Возможно, уже тогда Кулешов отправил в путь «ласточку» замысла драматической поэмы... Мечта о «задуманной, но нерожденной драме. Мне б написать ее!» была высказана поэтому же в «Варшавском шляхе». Это была мечта создать образ национального героя Кастуся Калиновского, руководителя восстания в Литве и Белоруссии (1863–1864).

История всегда была как бы родовым владением драмы-трагедии, давала простор многозначительным ее переосмыслениям с выходом к насущным проблемам современности. Белинский считал: «Всякое лицо трагедии принадлежит не истории, а поэту, хотя бы носило и историческое имя». И даже ссылался на слова Гёте: «Для поэта нет ни одного лица исторического...»

Какова подоснова драматической поэмы Кулешова? Что оказалось в центре ее? История борьбы народа в напряженные моменты бурного становления социального и национального самосознания. Притом общечеловеческое содержание не отходит на задний план. Нет! Поэма добывает великие истины из глубоких исторических пластов. Восстание Калиновского вписалось в историю трех народов – белорусского, литовского и польского. Сложность социального, национально-освободительного конфликта действительно требовала от художника особой проницательности. Нельзя не оценить силу эпического таланта А. Кулешова, давшего нам при максимальной приближенности к реально-достоверным фактам истории свой художественный вариант событий и героев. Социальная подоснова поэмы на удивление прочна, жизненно ощутима.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

Леонид Заманский

ВОЗМОЖНОСТИ ЖАНРА

Аркадий Кулешов. Хамутиус. Поэма.

Авторизованный перевод с белорусского

Наума Кислика. «Москва» № № 11-12. 1975

1976 .....................

История входит в сознание современности не только памятью, но и переживанием того, что было в прошлом, что осталось в нем для нас. Историческая поэма Аркадия Кулешова «Хамутиус» посвящена памяти одного из руководителей борьбы белорусского народа за социальную и национальную независимость Кастуся Калиновского «Поэма» – авторское определение жанра произведения. Но фактически оно построено и по законам драматургии. Кулешов сосредоточил внимание на поступках персонажей; именно в них раскрываются характеры. Поэма состоит из стихотворных монологов и реплик действующих лиц, а авторские ремарки даны прозой. Много здесь реплик коротких, отрывистых, благодаря чему создается ощущение динамичности действия. Вместе с тем очевидно, что сюжет «Хамутиуса» – поэмный, а монологи, особенно значимые в нем, по-настоящему поэтичны – лексически, интонационно, пафосно. Композиция тоже более свойственная поэме, нежели традиционной драме.

Аркадий Кулешов, несомненно, опирается на опыт советской поэтической драматургии: есенинского «Пугачева», стихотворных драм Янки Купалы, Ивана Кочерги, Ильи Сельвинского, Александра Левады... Но многое здесь и от современности, побуждающей художника искать новые средства выразительности для создания характеров, которые (несмотря на временную дистанцию) воспринимаются как психологически близкие нам. В поэме нет модернизации прошлого, но в ней откровенно выражен современный взгляд на героя, причем этот взгляд определяет и жанрово-стилевые, сюжетно-композиционные особенности.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

1976 ..............................................

Н. Колосова

ДРУГ РОССИИ

В тюрьме, незадолго до казни, двадцатишестилетний узник писал:

 

«Коли уж нас за нашу правду бог

Решил карать в согласье с эшафотом

И пропадать судил нам перед входом

В предвечный сад, – то мы глухой судьбине

Своих проклятий не пошлем немых,

Скорей от счастья и небес самих

Откажемся, а правды не покинем...»

 

Это строки из подлинного стихотворного послания Калиновского – «Письма Марысе», которые органично вошли в текст новой поэмы Аркадия Кулешова «Хамутиус». Ее главный герой – выдающийся белорусский революционер Кастусь Калиновский, он же Хамутиус, он же Черноцкий, он же Яська, сын «социальной всесветной революции», сказавший о себе:

 

Я верный друг России, той, что страстно

Добра желает нам, а не панам

Своим и польским...

 

В основе многопланового и объемного художественного полотна поэмы – белорусское народное движение 60-х годов прошлого столетия, которое было частью польского освободительного движения, связанного с революционной организацией «комитета русских офицеров в Польше». Видя отсутствие единства во взглядах этих разных, хотя н объединенных общей целью – борьбой с царским самодержавием – течений, Н. Огарев писал: «При теперешнем преждевременном восстании Польша, очевидно, погибнет, а русское дело надолго потонет в чувстве народной ненависти... отклоните восстание до лучшего времени соединения сил…» Восстание, однако, вспыхнуло и было жестоко разгромлено.

Образ Хамутиуса-Калиновского в поэме целен и гармоничен. Он романтик, бездомный скиталец, избравший делом своей жизни борьбу за права закабаленного народа. Даже любовь не может заставить его свернуть с избранного пути.

Азнаямленчы фрагмент артыкула. Спампаваць поўны тэкст

 

bottom of page